Η δημιουργική, αλλά παράλληλα και τραγική πορεία της εβραϊκής κοινότητας στην Κρήτη, η σχέση της με τους χριστιανικούς και μουσουλμανικούς πληθυσμούς και τις τοπικές Αρχές αναδείχθηκε στην πολύ ενδιαφέρουσα επιστημονική ημερίδα με θέμα “Η εβραϊκή παρουσία στην Κρήτη, 19ος – 20ός αι.” που έγινε στις 13.10.2019. Η ημερίδα οργανώθηκε από το Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, με συνδιοργανωτή την Κ.Ε.Π.ΠΕ.ΔΗ.Χ. – Κ.Α.Μ. και την Περιφέρεια. 

«Ανασυγκροτώντας μια απουσία: οι Εβραίοι στα Χανιά της Κρήτης (19ος-20ος αι.)»ήταν το θέμα της εισήγησης της Δάφνης Λάππα, ιστορικού μεταδιδακτορικής Ερευνήτριας στο Ελληνικό Ινστιτούτο Βυζαντινών-Μεταβυζαντινών Σπουδών Βενετίας και της Κατερίνας Αναγνωστάκη, υποψήφιας διδάκτορος Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης.

Το “Το δέντρο της ζωής” (Ετς Χαγίμ) βρήκε εύφορη γη, ανθρώπους που να το ποτίζουν, να το λιπαίνουν, να το φροντίζουν και μεγάλωσε, καρποφόρησε, έγινε κιόλας… 20 ετών. Η Συναγωγή “Ετς Χαγίμ” φύτρωσε σε ό,τι απέμεινε από την ακμάζουσα εβραϊκή κοινότητα των Χανίων που εκμηδενίστηκε από τους ναζί. Συνδέει με τον καλύτερο τρόπο το παρελθόν με το παρόν των Χανίων. Τόπος προσευχής αλλά και χώρος πολιτισμού, μελέτης και έρευνας, κυρίως όμως μνημείο συνύπαρξης και διαλόγου ανάμεσα σε ανθρώπους όλων των θρησκειών και των δογμάτων.

Ο άνθρωπος που εμπνεύστηκε, σχεδίασε και υλοποίησε την επαναλειτουργία της Συναγωγής, το 1999, ήταν ο Χανιώτης Εβραίος Νίκος Σταυρουλάκης. Ενας ευγενής άνθρωπος που όλοι σέβονταν και ο χαμός του, πριν από 2 χρόνια, στεναχώρησε τους Χανιώτες. Κοντά στον Ν. Σταυρουλάκη βρισκόταν από πολύ νωρίς ο Ραβίνος Νίκολας ντε Λανζ (Nicholas de Lange) καθηγητής Εβραϊκών Σπουδών Πανεπιστημίου του Cambridge Αγγλίας. «Ο Νίκος ήταν ο δημιουργός του Εβραϊκού Μουσείου Ελλάδος, δεν ήταν ένας τυχαίος άνθρωπος. Επειδή ο πατέρας του ήταν από τα Χανιά ερχόταν εδώ και έβλεπε την κατάσταση του κτηρίου και κάποια στιγμή σκέφθηκε ότι “τώρα ήλθε η ώρα να ανακατασκευαστεί η Ετς Χαγίμ”. Είχε προηγηθεί ένας σεισμός, στα 1995, που είχε πλήξει δραματικά το κτήριο. Βρήκε οργανισμούς όπως το World Monument Fund, το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο και απλούς πολίτες που έκαναν δωρεές και συγκεντρώθηκε το απαραίτητο ποσό», λέει ο ραβίνος.