Με αφορμή την Ημέρα Μνήμης για τη γενοκτονία των Εβραίων από τους ναζί, η ιστορικός και μεταφράστρια Οντέτ Βαρών-Βασάρ, ιδρυτικό μέλος της Εταιρίας Μελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού, καθηγήτρια στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και συγγραφέας του βιβλίου Η Ανάδυση μιας Δύσκολης Μνήμης (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, β' έκδοση 2013) μιλά στο LIFO.gr για τη δυσκολία ανάδυσης και συγκρότησης αυτής της μνήμης, καθώς και την αναγκαιότητα ανάδειξης και διατήρησής της.  

Από τον Θοδωρή Αντωνόπουλο

Η γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης υπήρξε το κορυφαίο ναζιστικό έγκλημα, όχι μόνο για την έκταση του διωγμού και τον αριθμό των θυμάτων (5.5-6 εκ. ψυχές), ούτε για την ανατριχιαστικά επιστημονική μεθοδολογία με την οποία συντελέστηκε: Η πλέον απεχθής πλευρά της ήταν ο συστηματικός «εξοστρακισμός» μιας ολόκληρης πληθυσμιακής ομάδας από το ανθρώπινο είδος με μόνο κριτήριο την υποτιθέμενα κατώτερη φυλετική καταγωγή της, γεγονός που επέτρεψε στους θύτες να εκφράσουν και να προβάλλουν στα ανυπεράσπιστα θύματά τους τα χειρότερα ανθρώπινα ένστικτα. Πρόκειται για μια μνήμη που δεν αφορά μόνο έναν λαό αλλά συνολικά την ανθρωπότητα αφού σημάδεψε ανεξίτηλα την ηθική και πολιτισμική της υπόσταση, την εξελικτική της πορεία καθαυτή. Γιατί πραγματικά «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος», όπως τιτλοφορείται η εμβληματική μαρτυρία του Πρίμο Λέβι για τη Shoah, τότε όλες οι φιλοσοφικές, ηθικές και υπαρξιακές αναζητήσεις του είδους μας ανά τους αιώνες, τα πολιτιστικά μας επιτεύγματα, οι θεοί που δημιουργήσαμε προσπαθώντας να ορίσουμε το άφατο απλά ακυρώνονται. Αυτό είναι που κάνει τόσο σημαντική τη διατήρηση αυτής της συλλογικής μνήμης ενάντια όχι μόνο στη λήθη του χρόνου αλλά και τις απόπειρες αμφισβήτησης αυτού που έγινε ευρύτερα γνωστό ως Ολοκαύτωμα σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον που ευνοεί την καλλιέργεια ρατσιστικών ιδεών και πρακτικών.

Η ελληνική εβραϊκή κοινότητα ήταν από εκείνες που πλήρωσαν το μεγαλύτερο τίμημα, αφού σχεδόν αφανίστηκε μεταξύ 1941-1944. Η μνήμη της εξόντωσης 60.000 Ελλήνων Εβραίων (87% του συνολικού τους πληθυσμού) ήταν από τις τελευταίες που αναδύθηκαν σε μια χώρα που ακόμα και οι μνήμες της αντίστασης ήταν για δεκαετίες εξοβελισμένες εξαιτίας του εμφυλίου. Με τη συνομιλήτριά μου, η οποία επίσης διευθύνει από το 2011 εκπαιδευτικό σεμινάριο για την ιστορία, τη μνήμη και τις αναπαραστάσεις της γενοκτονίας των Εβραίων της Ευρώπης στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδας συζητήσαμε για τις περιπέτειες του ελληνικού εβραϊσμού στην Κατοχή, το νόημα της σημερινής Ημέρας Μνήμης, τις αιτίες της «καθυστέρησης» και τα σημαντικά βήματα που γίνονται τα τελευταία χρόνια στην ανάδειξη και τη θεσμική αναγνώρισή της με τη διοργάνωση εκδηλώσεων, την κατασκευή μνημείων, την έστω στοιχειώδη έντάξή της στην εκπαίδευση, το αυξημένο ενδιαφέρον των ΜΜΕ κ.λπ., κάτι ενθαρρυντικό σε μια χώρα όπου το ίδιο πάνω-κάτω διάστημα ένα κόμμα με σαφείς ναζιστικές και αντισημιτικές καταβολές αναδείχθηκε τρίτη πολιτική δύναμη, όπου ο αντισημιτισμός στον δημόσιο λόγο δεν σπανίζει και όπου οι βανδαλισμοί εβραϊκών μνημείων είναι είδηση «ρουτίνας». Η ίδια πάντως είναι πολύ προσεκτική στις διατυπώσεις της αποφεύγοντας αγκυλώσεις, απλοποιήσεις και γενικεύσεις καθώς θεωρεί ότι μια ψύχραιμη, αντικειμενική προσέγγιση είναι πιο ουσιαστική, γόνιμη και αποτελεσματική.