της Σοφίας Παπαδοπούλου

Υλικά, συνταγές, χρήσεις, κανόνες και χαρακτηριστικά μιας κουζίνας της διασποράς, της σεφαραδίτικης κουζίνας, «ξεπηδούν» από τα γεμάτα χρώμα και ...λαχταριστές εικόνες ταμπλό της έκθεσης «Γεύσεις και Αρώματα της Σεφαράδ», που φιλοξενείται στο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης.

Το Δίκτυο Εβραϊκών Συνοικιών της Ισπανίας, στο πλαίσιο της έρευνας, της ανάκτησης και της διάδοσης της σεφαραδίτικου πολιτισμού δημιούργησε αυτή την έκθεση, με αντικείμενο την ιστορική σεφαραδίτικη κουζίνα. Στόχος είναι να υπάρχει μια διασταυρωμένη και τεκμηριωμένη πηγή για όλες τις πλευρές της κουζίνας αυτής, που έχει ενσωματώσει στον τρόπο μαγειρικής αλλά και παρασκευής των τροφίμων χαρακτηριστικά από τους πολιτισμούς με τους οποίους συμβίωσε η σεφαραδίτικη κοινότητα στην Ιβηρική Χερσόνησο, ενώ μετά την εκδίωξή της από την Ισπανία το 1492, επηρεάστηκε από την εξαραβισμένη κουζίνα της οθωμανικής αυτοκρατορίας και άλλων εβραϊκών κοινοτήτων της Μεσογείου.

Οταν ο 44χρονος ιστορικός Λέον Σαλτιέλ μεγάλωνε στη Θεσσαλονίκη τη δεκαετία του ’80, η εβραϊκή κοινότητα της πόλης παρέμενε εσωστρεφής, 40 ολόκληρα χρόνια μετά την εξόντωση 95% των Εβραίων της πόλης, μιας πόλης της οποίας οι θεσμοί ολιγώρησαν αλλά και συνεργάστηκαν κατά περίπτωση με τους Ναζί κατακτητές – όπως τεκμηριώνει στο βιβλίο του «The Holocaust in Thessaloniki: Reactions to the Anti-Jewish Persecution, 1942-1943» (Το Ολοκαύτωμα στη Θεσσαλονίκη: Αντιδράσεις στις Αντι-Εβραϊκές Διώξεις, 1942-1943), το οποίο απέσπασε επαίνους από κορυφαίους καθηγητές Ιστορίας και συγγραφείς όπως ο γνωστός μας Μαρκ Μαζάουερ – για να αφανίσουν μια κοινότητα η οποία είχε ιστορία αιώνων και τεράστια συμβολή σε όλους τους τομείς της κοινωνικής, πολιτικής, οικονομικής και πολιτιστικής ζωής.

Ο δίσκος "Άγνωστοι μουσικοί θησαυροί των Ελλήνων Εβραίων" -που μόλις κυκλοφόρησε από το Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης και την Ι.Κ. Θεσσαλονίκης- είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια νέα συλλογή εβραϊκής μουσικής.

Χρόνια έρευνας της σοπράνο Μαριάντζελας Χατζησταματίου με τη βοήθεια της Διδάκτωρος Ιστορικής Μουσικολογίας του Τμήματος Μουσικών Σπουδών του Α.Π.Θ. Χρύσας Σκαρλάτου συσσώρευσαν ένα θησαυρό από λησμονημένα τραγούδια, τα οποία συγκεντρώθηκαν ένα προς ένα από διαφορετικές πηγές, διάσπαρτες σε ολόκληρη την Ελλάδα.  

Το κύριο χαρακτηριστικό των τραγουδιών που συγκεντρώθηκαν είναι ότι αποτελούν στοιχεία διαφορετικών εβραϊκών γλωσσικών και πολιτιστικών παραδόσεων. Ανεξάρτητα από την παλαιότητα και την προέλευσή τους, οι παραδόσεις αυτές έλαβαν το τελικό σχήμα τους μέσα στο πλαίσιο των νεοελληνικών γλωσσικών και μουσικών επιδράσεων.

Το Τάναϊς ήταν ένα ατμόπλοιο που κατασχέθηκε από τις γερμανικές δυνάμεις κατοχής κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Τον Ιούνιο του 1944, μετά τον απόπλου του από το Ηράκλειο για τη μεταφορά αιχμαλώτων των Γερμανών, με σημαία τον αγκυλωτό σταυρό, τορπιλίστηκε από βρετανικό υποβρύχιο ανάμεσα στη Μήλο και την Φολέγανδρο και όλοι οι αιχμάλωτοι, εβραίοι και Ελληνες, πέθαναν κλειδωμένοι στα αμπάρια του πλοίου.

Στους αιχμαλώτους ήταν και η οικογένεια της Ρεβέκκας Πολίτου, το όνομα της οποίας ήταν στη λίστα των αιχμαλώτων, αλλά η ίδια σώθηκε καθώς δεν τη βρήκαν οι Γερμανοί για να την επιβιβάσουν στο πλοίο. Είχε αλλάξει όνομα στα Χανιά όπου ζούσε, καθώς παντρεύτηκε έναν Ελληνα χριστιανό και βαφτίστηκε Φλώρα.

Στις 10.7.2022 στην τελετή μνήμης στο Κουμ Καπί, παραβρέθηκε και η εγγονή της Ρεβέκκας Πολίτου, Φλώρα Κουβέλου, η οποία μίλησε στα "Χανιώτικα Νέα":

«Απ΄ όσο γνωρίζω η γιαγιά μου ήταν η μοναδική που είχε επιζήσει και αυτό γιατί της επέτρεψε η μητέρα της να παντρευτεί τον παππού μου ο οποίος δεν ήταν έβραιος αλλά την αγαπούσε. Και έτσι την έκρυψε ο παππούς μου, τη βάφτισε Φλώρα – έτσι πήρα και εγω το όνομά της – και μπόρεσε και σώθηκε. Ο παππούς μου ήταν από την Κίμωλο και είχε έρθει στα Χανιά και την είχε γνωρίσει».