Ιστορική Αναδρομή

Η παρουσία των Εβραίων στο Βόλο συνεχίστηκε την περίοδο της τουρκοκρατίας και διπλωματικά έγγραφα του 16^ου αιώνα, αναφέρονται σε αυτούς. Όταν το 1881 η πόλη απελευθερώθηκε από τον τουρκικό ζυγό (2.11.1881) υπήρχε μια οργανωμένη εβραϊκή Κοινότητα, όπως μαρτυρούν με δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής. Η Κοινότητα από τότε συνέχισε την έντονη παρουσία της στην εμπορική, κοινωνική και πνευματική ζωή του Βόλου.      

Η πρώτη Συναγωγή κτίστηκε το 1870 στο κέντρο της εβραϊκής συνοικίας, αντικαθιστώντας μια παλαιότερη πρόχειρη ξύλινη κατασκευή. Η ωραία αυτή Συναγωγή ανατινάχθηκε από τους Γερμανούς το Μάρτιο του 1943. Στη θέση της κτίστηκε το 1948 Συναγωγή η οποία όμως καταστράφηκε από τους σεισμούς το 1955.

Στην ίδια θέση κτίστηκε το 1960 μια άλλη μικρότερη, αντισεισμική, η οποία λειτουργεί μέχρι σήμερα. Βρίσκεται στη συμβολή των οδών Ξενοφώντος – Πλάτωνος – Μωϋσέως. 

Το πρώτο εβραϊκό νεκροταφείο βρισκόταν στη συνοικία «Νεάπολις» (οδός Φιλικής Εταιρίας). Το νεότερο, που χρησιμοποιείται μέχρι σήμερα, βρίσκεται παραπλεύρως του χριστιανικού, στη διασταύρωση των οδών Ταξιαρχών – Πλάτωνος. Έχει έκταση 4.000 τ.μ. και περιλαμβάνει 700 τάφους.

Στην κοινότητα λειτούργησε, από το 1865, το πρώτο παράρτημα της γαλλικής σχολής Alliance Israelite Universelle και αργότερα το δημοτικό σχολείο της κοινότητας (1870-1926). Δημιουργήθηκε επίσης μια μικρή ιερατική σχολή το 1894.

Από την πρώτη δεκαετία του 1900, ιδρύθηκαν διάφοροι φιλανθρωπικοί και άλλοι Σύλλογοι της κοινότητας, όπως ο «ΑΒΑΑΘ ΡΕΙΜ» (1901) τον οποίο διαδέχθηκε – το 1921 – ο Σύλλογος Αλληλοβοήθειας «Αγουντάτ Αχίμ». Το 1910 συστήθηκε ο Σιωνιστικός Σύλλογος «Ποαλέ Σιών» και αργότερα η Αδελφότης Κυριών «Οζέρ Νταλίμ». Επίσης, η αθλητική Ομάδα νέων «Ατικβά» την οποία διαδέχθηκε η «Ακοάχ», καθώς και η προσκοπική ομάδα «Μακκαμπί» (1933). Παράλληλα υπήρξαν και οι επιτροπές «Μπικούρ Χολίμ», «Χεβρά Κεντουσά» κ.ά. 

Έντονη υπήρξε η δραστηριότητα των βολιωτών Εβραίων στην επαγγελματική και οικονομική ανάπτυξη του Βόλου, με πολλά εμπορικά και βιοτεχνικά καταστήματα αλλά και βιομηχανίες που απασχολούσαν ένα μεγάλο αριθμητικά δυναμικό εργαζομένων. Σημειώνεται η μεγάλη βιομηχανία υφασμάτων «Μουρτζούκου», το νηματουργείο Αδελφών Λεβή, το εργοστάσιο Αμών & Αζούζ, οι καπναποθήκες Ισαάκ Σαπόρτα, η Τράπεζα Βαρούχ-Λεβή και άλλες επιχειρήσεις οι οποίες δέσποζαν στην πόλη.

Μεγάλη υπήρξε επίσης η συμβολή των βολιωτών Εβραίων στην ίδρυση Ευαγών Ιδρυμάτων, πολιτιστικών και αθλητικών Συλλόγων και επαγγελματικών φορέων στις διοικήσεις των οποίων συμμετείχαν, όπως και στα Δημοτικά πράγματα της πόλης. 

Ο Δήμος Βόλου για να τιμήσει τον τοπικό εβραϊσμό, έδωσε ονόματα σε δρόμους της πόλης όπως «Μωυσέως» (1892), «Παλαιστίνης» (1922), «Αβραάμ Μπεναρόγια» (1984) και «Αρχιραββίνου Μωϋσή Πέσαχ» (1993).

Η Κοινότητα το 1920 αριθμούσε περίπου 2.000 μέλη. Σταδιακά όμως ο αριθμός τους άρχισε να μειώνεται με την εγκατάστασή τους σε άλλες πόλεις ή τη μετανάστευση. Το 1940 υπήρχαν 872 μέλη.

Ο Β΄ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΣ ΠΟΛΕΜΟΣ

Κατά την περίοδο του Ελληνο-Ιταλικού πολέμου (1940) επιστρατεύθηκαν 71 εβραίοι που πολέμησαν στο μέτωπο. Από αυτούς ένας σκοτώθηκε, πέντε τραυματίσθηκαν και 2 έμειναν ανάπηροι κατά τις μάχες. Στα μετώπισθεν η προσφορά της κοινότητας υπήρξε καθολική στην όλη πολεμική προσπάθεια.

Τον Απρίλιο του 1941 η πόλη καταλήφθηκε από τα Ιταλικά στρατεύματα, αλλά οι Εβραίοι δεν αντιμετώπισαν άμεσο κίνδυνο. Το Σεπτέμβριο 1943, όταν η Ιταλία συνθηκολόγησε με τους συμμάχους, ο Βόλος βρέθηκε υπό την κατοχή των Γερμανών. Στην περίοδο της κατοχής πολλοί Εβραίοι, ιδίως νέοι, συμμετείχαν στην Εθνική Αντίσταση προσφέροντας μεγάλες υπηρεσίες. Τα πρώτα αντιεβραϊκά μέτρα των Γερμανών εκδηλώθηκαν τον Οκτώβριο του 1943. Τότε οι περισσότεροι Εβραίοι, με τη βοήθεια της Εκκλησίας, της Εθνικής Αντίστασης, της Πολιτείας αλλά και των συμπολιτών, μπόρεσαν να διαφύγουν στα γύρω χωριά όπου διασώθηκαν.

Κατά τις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις των Γερμανών, το Μάρτιο 1944, συνελήφθησαν 155 μέλη της Κοινότητας, τα οποία στάλθηκαν στα χιτλερικά στρατόπεδα όπου εξοντώθηκαν. 

ΑΠΕΛΕΥΘΕΡΩΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΔΙΟΡΓΑΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

Με την απελευθέρωση της πόλης, τον Οκτώβριο 1944, το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο και φιλανθρωπικές Οργανώσεις του εξωτερικού (AJDC) συνέβαλαν με κάθε τρόπο στην αναδιοργάνωση της Κοινότητας. Οι σεισμοί στο Βόλο (1955) προκάλεσαν μεγάλες ζημιές σε σπίτια, καταστήματα και σε Κοινοτικά κτίρια. Υπήρξε όμως άμεση και αποτελεσματική βοήθεια τόσο από την πολιτεία όσο και από εβραϊκούς Οργανισμούς για την αποκατάσταση των πληγέντων.

Από το 1948 η μετανάστευση εντάθηκε προς το Ισραήλ και αργότερα προς τις ΗΠΑ. Σήμερα η Κοινότητα αποτελείται από 100 άτομα που συνεχίζουν την αρμονική συμβίωσή τους με τους Χριστιανούς συμπολίτες.

Η Κοινότητα διοικείται από πενταμελές διοικητικό Συμβούλιο το οποίο εκλέγεται από την δεκατετραμελή Κοινοτική Συνέλευση κάθε τρία χρόνια. Το Συμβούλιο επικεντρώνει το ενδιαφέρον του στη περίθαλψη των απόρων, στην διαπαιδαγώγηση των παιδιών ενώ επιδοτεί προγράμματα για νέους. Αποδίδει ιδιαίτερη σημασία στη λειτουργία της Συναγωγής, στη σύσφιξη των σχέσεων μεταξύ των μελών, των συμπολιτών και των τοπικών Αρχών, οι οποίες διατηρούνται μέχρι σήμερα άριστες.

Η Συναγωγή λειτουργεί κανονικά σε όλες τις εβραϊκές εορτές, ενώ εκεί τελούνται γάμοι, Mπαρ και Mπατ Mιτσβά, μνημόσυνα και εκδηλώσεις Μνήμης των θυμάτων του Ολοκαυτώματος. 

Το 1988 ο Δήμος Βόλου, εκτιμώντας τη συμβολή των Εβραίων στην πόλη και τιμώντας τα θύματα του ναζιστικού διωγμού, ανήγειρε Μνημείο για τα θύματα του Ολοκαυτώματος στην κεντρική πλατεία Ρήγα Φερραίου.

Σήμερα η Κοινότητα, παρά το μικρό ανθρώπινο δυναμικό της, συνεχίζει την ιστορική διαδρομή της με ζωντάνια και δραστηριότητα.