ΙΣΡΑΗΛΙΤΙΚΗ KΟΙΝΟΤΗΤΑ ΛΑΡΙΣΑΣ
ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΝΑΔΡΟΜΗ
Η Λαρισινή Εβραϊκή Κοινότητα είναι αρχαιότατη. Έχει ζωντανή παρουσία, πάνω από 1900 χρόνια, όπως αναφέρουν πολλοί ιστορικοί και περιηγητές, που επισκέφτηκαν την πόλη και όπως φαίνεται από πολλά αρχαιολογικά ευρήματα, που βρέθηκαν σε ανασκαφές της πόλης με σύμβολα εβραϊκά. Ήταν και είναι η πιο μεγάλη εβραϊκή Κοινότητα της Θεσσαλίας και η τρίτη της Ελλάδας.
Η εβραϊκή Κοινότητα Λάρισας δέχτηκε, κατά καιρούς, εβραίους από την Ουγγαρία, Πολωνία κ.λ.π. (τους Εσκεναζίμ) από την Ισπανία (τους Σεφαραντίμ) και από την Πελοπόννησο (τους Μωραϊτι). Με την άφιξη στη Λάρισα των Ισπανοεβραίων (Σεφαραντίμ) που κατέφυγαν στην Ελλάδα, μετά την έξοδό τους από την Ισπανία, το 1492, η Κοινότητα πήρε την τελική της μορφή. Οι Ισπανοεβραίοι αναμίχθηκαν με τους ομοθρήσκους τους, τους μετέδωσαν την κουλτούρα, τον πολιτισμό και τη γλώσσα τους και συνέβαλαν όχι μόνο στην εξέλιξη της Κοινότητας, αλλά και στην ανάπτυξη ολόκληρης της πόλης. Στην αρχή ίδρυσαν ξεχωριστή κοινότητα στη Λάρισα, αλλά αργότερα, με τη σωστή καθοδήγηση σοφών ραββίνων ενώθηκαν σε μία, που υπάρχει μέχρι σήμερα.
Η Κοινότητα Λάρισας αναπτύχθηκε σημαντικά από τον 15ο ως τον 18ο αιώνα και τότε πήρε και τον τίτλο "ΜΑΝΤΡΕ ΝΤ' ΙΣΡΑΕΛ". Στην περίοδο της Τουρκοκρατίας ανακόπηκε η πρόοδός της. Το 1881, όταν έγινε η απελευθέρωση της Λάρισας από τους Τούρκους, η Λάρισα είχε πληθυσμό 13.000 κατοίκους, από τους οποίους οι 2.200 ήταν Εβραίοι.
Οι εβραίοι της Λάρισας έμεναν και μένουν, και σήμερα ακόμη οι περισσότεροι, στη συνοικία "έξι δρόμοι", γνωστή ως "εβραίϊκα", και είναι ενεργά ενταγμένοι στον κοινωνικό, οικονομικό και πολιτιστικό ιστό της πόλης. Η εβραϊκή συνοικία είναι στο κέντρο της πόλης και σε πολύ μικρή απόσταση από τη Συναγωγή, το σχολείο και τα άλλα κοινοτικά ιδρύματα.
Η εβραϊκή Κοινότητα Λάρισας διατηρούσε σε λειτουργία 7 συναγωγές, που είχαν ιδρυθεί σε διάφορες χρονικές περιόδους και υπήρχαν μέχρι λίγα χρόνια, πριν τον τελευταίο πόλεμο. Σήμερα διατηρείται μόνο μία Συναγωγή, που ονομάζεται «Ετζ Χαγιίμ» (Δέντρο της Ζωής) και βρίσκεται στην οδό Κενταύρων. Χτίστηκε το 1860 και έχει καταστραφεί και ανακατασκευαστεί πολλές φορές. Κατά τη διάρκεια της ναζιστικής κατοχής οι Γερμανοί την χρησιμοποίησαν ως στάβλο. Ωστόσο, επισκευάστηκε και πάλι και εξακολουθεί να διατηρεί την αρχική, παραδοσιακή και επιβλητική της μορφή. Η Συναγωγή αποτελεί τον βασικότερο πυλώνα της κοινοτικής ζωής λειτουργώντας ως τόπος λατρείας, αλλά και ως τόπος συνάθροισης. Γι αυτό και υπήρξε ανέκαθεν πρωταρχικός στόχος των διοικήσεων της Κοινότητας και των μελών της η διατήρησή της σε άριστη κατάσταση. Πολλοί και σπουδαίοι Ραβίνοι και θρησκευτικοί λειτουργοί υπηρέτησαν την Κοινότητα στη διάρκεια της μακραίωνης ιστορίας της. Τα ονόματά τους, όσα ήταν δυνατό να αντληθούν από διάφορες ιστορικές πηγές, είναι τα εξής:
Από το 1520 μέχρι το Ολοκαύτωμα: Ισχάκ Νταβίντ, Σαμουήλ Τόλζο, Ισαάκ Πέσσο, Μπαρούχ Καρπίλλιο Δανιήλ, Χαΐμ Γκατένιο, Γιοσέφ Ακοέν Μπεναρδούτ, Μωυσής Σασών Νταβίντ Λεόν, Σολομών Ααρών Κοέν, Αβραάμ Ελιγιά Γεουντά, Γιουδά Ντίρμπα Ντάβιντ Καρπίλλιο, Γιοσέφ Πέρετς, Ιωσήφ Ναχμούλης, Ισαχάρ Ναχμούλης Ελεαζάρ Ναχμίας, Χαΐμ Νταβίντ Αμπολάφια, Ισαχάρ Αμπολάφια, Χαΐμ Νισήμ Ραφαήλ Μοτσέρι, Ισαάκ Φρανσές, Μοσέ Αλγκάβα, Χαΐμ Νεπυτόν, Ιακώβ Μενασέ Ακοέν Μπεναρδούτ, Σεμτώβ Αμαρίλιο, Ελεαζάρ Σαούλ Μόλχο, Αβραάμ Μόλχο Γιοσέφ Ισαάκ Μόλχο, Γιοσέφ Ακοέν Χασίντ, Εμμανουέλ Νταφά, Μωσέ Νισήμ Μπενιαμίν Χαμούι, Νταβίντ Άντζελ, Γιομτώβ Μιζάν, Συμεών Πέσσαχ Νταβιτσιών Μαγρίζο, Γιοσέφ Αλγκάβα Μποχώρ, Ιακώβ Μπενβενίστε, Νταβίντ Εστρούμσα, Γιουδά Αλγκράντι, Ισχακούτσο Καμπελή, Τσελεμπόν Καλαμάρο, Γιουδά Αβραάμ Αζουβή, Γιακώβ Σαλής, Ζαχαρία Αβραάμ Σασών.
Μετά το Ολοκαύτωμα: Αβραάμ Ζαχαριά Σασών, Ισαάκ Μωσέ Κασσούτο, Ιακώβ Εσκεναζή, Ισαάκ Λέων Μιζάν, Ελιάου Αβραάμ Αλμπελανσή, Μωυσή Σαλλής, Ηλίας Σαμπετάι.
Η Συναγωγή της Λάρισας λειτουργεί σήμερα με τον Ραβίνο κ. Ηλία Σαμπετάι κάθε Παρασκευή βράδυ (Καμπαλάτ Σαμπάτ), με ενεργό συμμετοχή και των μαθητών του σχολείου, κάθε Σάββατο πρωί και φυσικά σε όλες τις εβραϊκές γιορτές. Εκεί διοργανώνονται οι μεγάλες εκδηλώσεις της Κοινότητας (π.χ. για την Εθνική Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος) και φιλοξενούνται οι τελετές των μελών της Κοινότητας (γάμοι, περιτομές, θρησκευτικές ενηλικιώσεις, μνημόσυνα). Τα τελευταία χρόνια η Συναγωγή της Λάρισας έχει γίνει δημοφιλής προορισμός για επισκέψεις μαθητών, φοιτητών και γκρουπ Εβραίων τουριστών από όλον τον κόσμο, καθώς και προσφιλές θέμα για εκπόνηση πτυχιακών και άλλων εργασιών και προγραμμάτων Erasmus.
Μετά από 160 χρόνια αδιάκοπης λειτουργίας και αφού άντεξε σεισμούς, καταστροφές και την διαβρωτική υγρασία της Λάρισας, η Συναγωγή «Ετς Χαγίμ» χρειάζεται πλέον ριζική ανακατασκευή, καθώς διαπιστώθηκε ότι έχει σοβαρά στατικά προβλήματα που καθιστούν επίφοβη την ασφάλεια όσων στεγάζει. Οι εργασίες άρχισαν τον Οκτώβριο του 2019 και βρίσκονται σε εξέλιξη, με σκοπό το κτίριο να καταστεί ασφαλές και λειτουργικό διατηρώντας την ιστορική του αξία και την αρχική παραδοσιακή μορφή του. Πρόκειται για ένα μεγαλόπνοο και πολυδάπανο έργο που απασχολεί όχι μόνο την Κοινότητα της Λάρισας, αλλά το σύνολο του Ελληνικού Εβραϊσμού καθώς και την ίδια την πόλη της Λάρισας της οποίας η Συναγωγή αποτελεί σημαντικό τοπόσημο. Κάθε δωρεά προς τον σκοπό της αποπεράτωσης της Συναγωγής «Ετς Χαγίμ» αποτελεί ευεργεσία.
Στην Κοινότητα της Λάρισας λειτουργούσε εβραϊκό σχολείο από τα χρόνια της Τουρκοκρατίας ακόμα, όπου οι μαθητές διδάσκονταν μόνο εβραϊκή γλώσσα και θρησκεία από δασκάλους-ραβίνους. Λειτουργούσε επίσης και ένα διάσημο Ιεροσπουδαστήριο πανεπιστημιακής στάθμης («Ταλμούντ Τορά»), από όπου αποφοίτησαν σημαντικοί ραβίνοι, δάσκαλοι και θρησκευτικοί λειτουργοί.
Το 1931, με ειδικό νόμο του Kράτους, το εβραϊκό σχολείο της Λάρισας ονομάστηκε «8ο Δημοτικό Σχολείο Λάρισας – Ισραηλιτικό» και έγινε –το μοναδικό στην Ελλάδα- δημόσιο εβραϊκό σχολείο. Οι μαθητές του ακολουθούν το εκάστοτε εκπαιδευτικό πρόγραμμα των δημοτικών σχολείων και διδάσκονται επιπλέον την Εβραϊκή γλώσσα, ιστορία και θρησκεία από εβραιοδιδάσκαλο.
Στη διάρκεια της κατοχής το διδακτήριο καταλήφθηκε από την προδοτική οργάνωση «Ρωμαϊκή Λεγεώνα», στη συνέχεια οι Γερμανοί το μετέτρεψαν σε φυλακή μελλοθανάτων, ενώ μετά τον εμφύλιο πόλεμο επιτάχθηκε για τη στέγαση προσφυγικών οικογενειών. Λόγω των σοβαρών ζημιών που είχε υποστεί, η Κοινότητα δεν μπορούσε να το χρησιμοποιήσει για τα μαθήματα, τα οποία γίνονταν σε άλλους χώρους κοινοτικούς ή ιδιωτικούς και έτσι το κτίριο εγκαταλείφθηκε και τελικώς κατεδαφίστηκε. Στον ίδιο χώρο χτίστηκε το 1965 το νέο διδακτήριο, με τη βοήθεια των εβραϊκών οργανώσεων του εξωτερικού Joint και Claims Conference και του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου. Το κτίριο αυτό λειτούργησε αδιάκοπα, ως κοιτίδα γνώσης και εξαιρετικής εβραϊκής εκπαίδευσης, για πάνω από 50 χρόνια.
Από τις τάξεις του εβραϊκού σχολείου πέρασαν εκατοντάδες εβραιόπουλα της Λάρισας, που, στην πλειονότητά τους διέπρεψαν σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και στη μετέπειτα επαγγελματική τους πορεία.
Τα τελευταία χρόνια όμως ο αριθμός των μαθητών ήταν όλο και πιο μικρός, με αποτέλεσμα το εβραϊκό σχολείο να μην μπορεί πλέον να λειτουργήσει με την άμιλλα και τις παροχές ενός σύγχρονου δημοτικού σχολείου. Τον Ιούνιο του 2017, το Διοικητικό Συμβούλιο αναγκάστηκε να λάβει μια από τις πιο οδυνηρές αποφάσεις στην ιστορία της Κοινότητας, αυτήν της παύσης λειτουργίας του Εβραϊκού Σχολείου. Ωστόσο, φρόντισε να εξασφαλίσει τη συνέχιση της εβραϊκής εκπαίδευσης των παιδιών, που διαχρονικά αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα διατήρησης και συσπείρωσης της Κοινότητας, οργανώνοντας και αναλαμβάνοντας τη φοίτηση όλων των παιδιών δημοτικού σε ένα από τα καλύτερα ιδιωτικά σχολεία της πόλης. Εκεί τα παιδιά απολαμβάνουν μια υψηλού επιπέδου γενική εκπαίδευση, ενώ παράλληλα διδάσκονται εβραϊκά με τη δασκάλα τους, σε αίθουσα και χρόνο που παραχωρήθηκε από τη διεύθυνση του σχολείου με σεβασμό στην ιδιαίτερη παράδοσή μας. Ο χώρος του εβραϊκού σχολείου «ζωντανεύει» μια φορά την εβδομάδα, που όλα τα παιδιά μαζεύονται εκεί για μάθημα με έμφαση στην παράδοση και τα έθιμά μας, ενώ συνεχίζουν να πηγαίνουν στη Συναγωγή και να συμμετέχουν στις λειτουργίες της.
Το παλιό Νεκροταφείο της κοινότητας βρισκόταν στη συνοικία " Νεάπολη". Μέχρι το 1900 που λειτούργησε, οπότε και καταπατήθηκε από κατακτητές και μη, είχε ζωή 500 χρόνων περίπου. Από τότε χρησιμοποιείται το σημερινό Νεκροταφείο που δημιουργήθηκε σε μία έκταση δίπλα από το χριστιανικό, που αγοράστηκε τότε από την Κοινότητα Λάρισας. Για τις ανάγκες των νεκρώσιμων τελετών η Κοινότητα διαθέτει ειδική αίθουσα από το 1973, που βρίσκεται μέσα στην αυλή της Συναγωγής.
Πριν από τον τελευταίο Παγκόσμιο Πόλεμο υπήρχαν στη Λάρισα 1020 εβραίοι. Στον πόλεμο έλαβαν μέρος πολλοί στρατευμένοι -μέλη της Κοινότητας- που πολέμησαν τον εχθρό σε πολλά μέτωπα. Αργότερα πολλοί κατατάχτηκαν και στις ομάδες της Εθνικής Αντίστασης. Δέκα τρείς (13) Λαρισινοί εβραίοι έπεσαν για την πατρίδα Ελλάδα (4 στο Αλβανικό μέτωπο και 9 σε μάχες εναντίον των Γερμανών).
Στις 24 Μαρτίου 1944 οι Γερμανοί συνέλαβαν τους εβραίους της Λάρισας, που οδηγήθηκαν στα στρατόπεδα θανάτου ΄Αουσβιτς, Μπιργκενάου κ.λ.π. Επέστρεψαν από εκεί μόνο 5 άτομα, ενώ 235 (ποσοστό 36%) θανατώθηκαν. Στη μνήμη τους η Κοινότητα και ο Δήμος Λάρισας αφιέρωσαν το Μνημείο Εβραίων Μαρτύρων Κατοχής, που στήθηκε στο σημείο όπου συγκέντρωσαν οι Γερμανοί τους Εβραίους, στην ομώνυμη Πλατεία, στο κέντρο της πόλης (στη συμβολή των οδών Κύπρου και Κενταύρων). Η πλατεία δημιουργήθηκε σε οικόπεδο που προέκυψε από τη ρυμοτόμηση κοινοτικών ιδιοκτησιών. Τα αποκαλυπτήρια του Μνημείου έγιναν τον Απρίλιο του 1987.
Στο Μνημείο αναγράφονται τα εξής:
ΓΙΑ ΝΑ ΜΗΝ ΞΕΧΑΣΤΕΙ ΤΟ ΜΑΡΤΥΡΙΟ ΤΩΝ 235 ΑΘΩΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΗΣ ΛΑΡΙΣΑΣ ΚΑΙ ΤΩΝ 6.000.000 ΑΔΕΛΦΩΝ ΤΟΥΣ ΠΟΥ ΕΠΕΣΑΝ ΘΥΜΑΤΑ ΦΡΙΚΤΗΣ ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑΣ ΣΤΑ ΝΑΖΙΣΤΙΚΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ, Η ΕΒΡΑΪΚΗ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΕΣΤΗΣΕ ΤΟ ΜΝΗΜΕΙΟ ΤΟΥΤΟ ΣΤΗΝ ΠΛΑΤΕΙΑ ΠΟΥ Η ΠΟΛΗ ΤΟΥΣ ΑΦΙΕΡΩΣΕ.
Το 1999 ο Δήμος Λάρισας, με την οικονομική ενίσχυση της Γενικής Γραμματείας Περιφέρειας Θεσσαλίας, ανήγειρε αναθηματική στήλη στη μνήμη της τραγικής μορφής της ΄Άννας Φρανκ, στο πρόσωπο της οποίας τίμησε τα 1.500.000 παιδιά που χάθηκαν στο Ολοκαύτωμα, σε άλλη πλατεία της πόλης, που πήρε το όνομά της και βρίσκεται στην οδό Ερυθρού Σταυρού.
ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΗ ΟΡΓΑΝΩΣΗ - Η ΚΟΙΝΟΤΗΤΑ ΣΗΜΕΡΑ
Η Ισραηλιτική Κοινότητα Λάρισας είναι Νομικό Πρόσωπο Δημοσίου Δικαίου με θρησκευτικό και φιλανθρωπικό χαρακτήρα και λειτουργεί με βάση το Νόμο του Κράτους 2456/20.
Το Διοικητικό Συμβούλιο της Κοινότητας, που ασκεί την εξουσία, είναι 6μελές και εκλέγεται από το Σώμα της 25μελούς Συνέλευσης, που προκύπτει από εκλογές, που γίνονται κάθε τριετία.
Η Κοινότητα με τις διάφορες επιτροπές της, με τα γυναικεία τμήματα της WIZO και AVIV, με το Σιωνιστικό της Σύλλογο, που υπάρχει από το 1906 (ο πρώτος που ιδρύθηκε στην Ελλάδα) και με το τμήμα της Νεολαίας της, δραστηριοποιείται σε όλους τους τομείς, διοργανώνοντας θρησκευτικές, πνευματικές και κοινωνικές εκδηλώσεις, που δεν περιορίζονται μόνο στα πλαίσια της Κοινότητας, καθώς οι Λαρισινοί εβραίοι, με όλες τις άξιες διοικήσεις τους, συμμετέχουν ενεργά στη ζωή της πόλης και διατηρούν άριστες σχέσεις με τους συμπολίτες τους Χριστιανούς.
Η Κοινότητα από το 1996 διαθέτει σύγχρονα κοινοτικά γραφεία, που κτίστηκαν σε οικόπεδο του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου, που παραχώρησε στην Κοινότητα. Βρίσκονται στην οδό Κενταύρων, απέναντι από το Μνημείο.
Στο ίδιο οικοδομικό τετράγωνο βρίσκονται όλα τα ιδρύματα της Κοινότητας: το πνευματικό κέντρο, η συναγωγή, το σχολείο, η αίθουσα νεκρικών τελετών.
Το πνευματικό κέντρο (η Λέσχη) της Κοινότητας υπάρχει και λειτουργεί από το 1954. Εκεί γινόντουσαν και γίνονται ακόμη οι περισσότερες εκδηλώσεις, Καμπαλάτ - Σαμπάτ, οι σχολικές γιορτές και τα Σέντερ του Πέσσαχ. Η αίθουσα ανακαινίστηκε το 1999. Την ίδια χρονιά επισκευάστηκε και ο επάνω όροφος, που χρησιμοποιείται κυρίως από τη Νεολαία.
Η συναγωγή λειτουργεί κανονικά, με τον Σοφολογιώτατο Ραββίνο κ. Ηλία Σαμπετάϊ, σε όλες τις εβραϊκές γιορτές. Στη συναγωγή γίνονται επίσης γάμοι, Μπάρ ή Μπάτ Μιτσβά, Μπερίτ Μιλά, μνημόσυνα και οι επέτειοι του Ολοκαυτώματος σε συνεργασία με τη Νομαρχία και στη συνέχεια με την Περιφέρεια, καθώς με νόμο ορίστηκε η 27η Ιανουαρίου ως Εθνική Ημέρα Μνήμης των Θυμάτων και Ηρώων του Ολοκαυτώματος και του Γιόμ-Αατσμαούτ (ημέρα Ανεξαρτησίας του Κράτους του Ισραήλ).
Το σχολείο λειτουργεί από το 1931 και έχει βγάλει πολλές γενιές μαθητών, που, στην πλειονότητά τους, έχουν αναδειχθεί σε στελέχη της κοινωνίας σε όλους τους τομείς. Από το 1959 μέχρι και το 2010 δίδαξε εβραϊκά ο άξιος εβραιοδιδάσκαλος Ιάκωβος Φελλούς και είναι γενική η εκτίμηση ότι όσοι έχουν τελειώσει το εβραϊκό σχολείο της Λάρισας διακρίνονται για τις εβραϊκές τους γνώσεις. Σήμερα δασκάλα εβραϊκών είναι η Ρίφκα Βαρούχ, που συνεχίζει με επιτυχία την εβραϊκή εκπαίδευση των παιδιών.
Την Κοινότητα Λάρισας διοίκησαν σε όλες τις εποχές σπουδαίοι άνθρωποι, που ο καθένας τους συνέβαλε στην ακμή και ανάπτυξή της. Πρόεδροί της υπήρξαν από την απελευθέρωση της Θεσσαλίας το 1881 μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι: Χαΐμ Ι. Αλχανάτης, Σαμουήλ Μπέγας, Μουσών Αβράμ, Μωυσής Ματαλών, Αβραάμ Κοέν, Παρίς Λεβής, Σαλβατώρ Αβράμ, Χαΐμ Ε. Αλχανάτης.
Επί κατοχής (αναγκαστικώς διορισμένοι) οι: Ααρών Α. Χαζάν, Αβραάμ. Ι Νεγρής, Γιομτώβ Μάνο.
Μετά το Ολοκαύτωμα την Κοινότητα διοίκησαν οι: Αβραάμ Δ. Φάις, Λάζαρος Μ.Φελλούς, Ισαάκ Μ. Μαγρίζος, Μωυσής Λ.Φελλούς, Ισαάκ Δ. Ζακάρ, Εσδράς Δ. Μωυσής, Μιχάλης Μπ. Λεβής, Αβραάμ Ηλ.Αλμπελανσής, Μωυσής Ι.Μαγρίζος.
Αυτή είναι η Κοινότητα Λάρισας, που συνεχίζει την πορεία της με πίστη, θέληση και αισιοδοξία για το μέλλον.
