του ΑΛΕΚΟΥ ΡΑΠΤΗ, Ηπειρωτικός Αγών, 28.1.2017

Ο ταγματάρχης Γκούσταβ Βίλλυ Χάφρανεκ (Gustav Willy Havranek) υπήρξε ο υπεύθυνος γερμανός αξιωματικός που έδωσε τις κατευθυντήριες οδηγίες στα Γιάννενα, για τον εκτοπισμό των μελών της Εβραϊκής Κοινότητας Ιωαννίνων, εκείνη την τραγική ημέρα, στις 25 Μαρτίου 1944.

Παρόλα αυτά, αρκετά χρόνια αργότερα, μετά το πέρας του πολέμου, σε μια σειρά ανακρίσεων που διενήργησε η γερμανική εισαγγελική αρχή της Βρέμης το 1968, ο Χάφρανεκ αρνήθηκε τα πάντα και δήλωσε αθώος.

Ο φάκελος της ανάκρισης περιέχεται στο βιβλίο του γερμανού ιστορικού Christoph Schminck Gustavus «Μνήμες κατοχής ΙΙ». Στο ανακριτικό υλικό ο «κατηγορούμενος» γερμανός αξιωματικός αναφέρει: «…Από το 1943 ήμουνα ταγματάρχης της Αστυνομίας. Αυτόν τον βαθμό είχα και στα Γιάννενα. Κύριο καθήκον μου ήταν να λειτουργώ ως συνδετικός κρίκος μεταξύ της Βέρμαχτ και της Ελληνικής Αστυνομίας… Θα ήθελα να πω ότι κύριο μέλημά μου ήταν να διατηρώ μέσω του ασυρμάτου τις επαφές ανάμεσα στη Βέρμαχτ και την Ελληνική Αστυνομία…

Θυμάμαι την «επιχείρηση Εβραίοι» στα Γιάννενα. Κατά την γνώμη μου διεξήχθη τον Μάρτιο του 1944, γιατί έφτασα στα Γιάννενα μόλις στα μέσα Φεβρουαρίου του ιδίου έτους. Το βράδυ της παραμονής αυτής της «μετοίκησης των Εβραίων», ανώτεροι διοικητές των SS και της Αστυνομίας από την Αθήνα, επικοινώνησαν μέσω ασυρμάτου μαζί μας… Κατόπιν ειδοποιήθηκε από εμένα η Ελληνική Χωροφυλακή η οποία θα ήταν υπεύθυνη για την εφαρμογή των μέτρων.

Ενημέρωσα την Ελληνική Χωροφυλακή σχετικά με αυτά που έπρεπε ακριβώς να κάνει και ότι η Βέρμαχτ θα διέθετε τα μεταφορικά μέσα , όπως μου είχαν πει με το ραδιοτηλεγράφημα. Όλα ήταν με τάξη κατανεμημένα…

Οι διοικητές των εμπλεκομένων μονάδων, δηλαδή της Βέρμαχτ, της Μυστικής Στρατονομίας, της Γερμανικής Χωροφυλακής και της Ελληνικής Αστυνομίας, ήταν οι ίδιοι οι υπεύθυνοι για τις δραστηριότητές τους…

Με αφορμή την Ημέρα Μνήμης για τη γενοκτονία των Εβραίων από τους ναζί, η ιστορικός και μεταφράστρια Οντέτ Βαρών-Βασάρ, ιδρυτικό μέλος της Εταιρίας Μελέτης Ελληνικού Εβραϊσμού, καθηγήτρια στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο και συγγραφέας του βιβλίου Η Ανάδυση μιας Δύσκολης Μνήμης (Βιβλιοπωλείον της Εστίας, β' έκδοση 2013) μιλά στο LIFO.gr για τη δυσκολία ανάδυσης και συγκρότησης αυτής της μνήμης, καθώς και την αναγκαιότητα ανάδειξης και διατήρησής της.  

Από τον Θοδωρή Αντωνόπουλο

Η γενοκτονία των Εβραίων της Ευρώπης υπήρξε το κορυφαίο ναζιστικό έγκλημα, όχι μόνο για την έκταση του διωγμού και τον αριθμό των θυμάτων (5.5-6 εκ. ψυχές), ούτε για την ανατριχιαστικά επιστημονική μεθοδολογία με την οποία συντελέστηκε: Η πλέον απεχθής πλευρά της ήταν ο συστηματικός «εξοστρακισμός» μιας ολόκληρης πληθυσμιακής ομάδας από το ανθρώπινο είδος με μόνο κριτήριο την υποτιθέμενα κατώτερη φυλετική καταγωγή της, γεγονός που επέτρεψε στους θύτες να εκφράσουν και να προβάλλουν στα ανυπεράσπιστα θύματά τους τα χειρότερα ανθρώπινα ένστικτα. Πρόκειται για μια μνήμη που δεν αφορά μόνο έναν λαό αλλά συνολικά την ανθρωπότητα αφού σημάδεψε ανεξίτηλα την ηθική και πολιτισμική της υπόσταση, την εξελικτική της πορεία καθαυτή. Γιατί πραγματικά «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος», όπως τιτλοφορείται η εμβληματική μαρτυρία του Πρίμο Λέβι για τη Shoah, τότε όλες οι φιλοσοφικές, ηθικές και υπαρξιακές αναζητήσεις του είδους μας ανά τους αιώνες, τα πολιτιστικά μας επιτεύγματα, οι θεοί που δημιουργήσαμε προσπαθώντας να ορίσουμε το άφατο απλά ακυρώνονται. Αυτό είναι που κάνει τόσο σημαντική τη διατήρηση αυτής της συλλογικής μνήμης ενάντια όχι μόνο στη λήθη του χρόνου αλλά και τις απόπειρες αμφισβήτησης αυτού που έγινε ευρύτερα γνωστό ως Ολοκαύτωμα σε ένα παγκόσμιο περιβάλλον που ευνοεί την καλλιέργεια ρατσιστικών ιδεών και πρακτικών.

Η ελληνική εβραϊκή κοινότητα ήταν από εκείνες που πλήρωσαν το μεγαλύτερο τίμημα, αφού σχεδόν αφανίστηκε μεταξύ 1941-1944. Η μνήμη της εξόντωσης 60.000 Ελλήνων Εβραίων (87% του συνολικού τους πληθυσμού) ήταν από τις τελευταίες που αναδύθηκαν σε μια χώρα που ακόμα και οι μνήμες της αντίστασης ήταν για δεκαετίες εξοβελισμένες εξαιτίας του εμφυλίου. Με τη συνομιλήτριά μου, η οποία επίσης διευθύνει από το 2011 εκπαιδευτικό σεμινάριο για την ιστορία, τη μνήμη και τις αναπαραστάσεις της γενοκτονίας των Εβραίων της Ευρώπης στο Εβραϊκό Μουσείο Ελλάδας συζητήσαμε για τις περιπέτειες του ελληνικού εβραϊσμού στην Κατοχή, το νόημα της σημερινής Ημέρας Μνήμης, τις αιτίες της «καθυστέρησης» και τα σημαντικά βήματα που γίνονται τα τελευταία χρόνια στην ανάδειξη και τη θεσμική αναγνώρισή της με τη διοργάνωση εκδηλώσεων, την κατασκευή μνημείων, την έστω στοιχειώδη έντάξή της στην εκπαίδευση, το αυξημένο ενδιαφέρον των ΜΜΕ κ.λπ., κάτι ενθαρρυντικό σε μια χώρα όπου το ίδιο πάνω-κάτω διάστημα ένα κόμμα με σαφείς ναζιστικές και αντισημιτικές καταβολές αναδείχθηκε τρίτη πολιτική δύναμη, όπου ο αντισημιτισμός στον δημόσιο λόγο δεν σπανίζει και όπου οι βανδαλισμοί εβραϊκών μνημείων είναι είδηση «ρουτίνας». Η ίδια πάντως είναι πολύ προσεκτική στις διατυπώσεις της αποφεύγοντας αγκυλώσεις, απλοποιήσεις και γενικεύσεις καθώς θεωρεί ότι μια ψύχραιμη, αντικειμενική προσέγγιση είναι πιο ουσιαστική, γόνιμη και αποτελεσματική.

της Έφης Κ. Μπάσδρα*, στο ιστολόγιο Λεφτεριά, 27.1.2017:

Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ αποφάσισε τον Νοέμβριο του 2005 να ανακηρύξει την 27η Ιανουαριου Διεθνή Ημέρα Μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος από το ναζιστικό καθεστώς κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Η παρακάτω ιστορία, άκρως συγκινητική, συνέβη πριν περίπου τρία χρόνια.

Τότε, λοιπόν, καθώς αναζητούσα κάποιες πληροφορίες στο διαδίκτυο σχετικά με μία εκδήλωση στη Θεσσαλονίκη, εντελώς άσχετα, έπεσα πάνω στην ανακοίνωση της προβολής του ντοκιμαντέρ «Εκτός Ιστορίας» - "By-standing and standing-by" της Φ. Τερζίδου και παραγωγής Π. Κορτσάρη, στα πλαίσια της μνήμης του Ολοκαυτώματος, από το Ελληνικό Γυναικείο Εβραϊκό Μη κερδοσκοπικό φιλανθρωπικό Σωματείο Μπενώτ Μπερίτ “Ιουδήθ”. Η υποσημείωση έγραφε: Η ταινία αναφέρεται στην διάσωση της εβραϊκής κοινότητας της Κατερίνης. Αυτό και μόνο ήταν ένα ισχυρότατο ερέθισμα να αναζητήσω τον χώρο και τον χρόνο προβολής του ντοκιμαντέρ. Πραγματικά, με την ευγενική πρόσκληση του συλλόγου “Μπενώτ” μου δόθηκε η δυνατότητα της παρακολούθησης του ντοκιμαντέρ σ’ ένα κλειστό ακροατήριο που περιζωνόταν ασφυκτικά από μνήμες πόνου.

Η ταινία αρχίζει ξετυλίγοντας το κουβάρι της ιστορίας της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, με αναφορές και στις υπόλοιπες ελληνικές εβραϊκές κοινότητες. Οι ναζιστικές διώξεις και οι σκληρές εικόνες που αποτυπώνουν την εξόντωση του 96% του πληθυσμού της εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, της αρχαιότερης εβραϊκής κοινότητας της Ευρώπης, δεν μπορεί παρά να προκαλέσουν αισθήματα τουλάχιστον λύπης στον ανεξάρτητο θεατή. Οικογένειες ολόκληρες ξεκληρίστηκαν οδηγούμενοι σε κρεματόρια, μανάδες έχασαν τα παιδιά τους, αδέλφια χωρίστηκαν και χάθηκαν για πάντα. Για λαούς όπως ο δικός μας με ιστορικό σπαρακτικών γενοκτονιών Ποντίων και θύμησες ξεριζωμών και προσφυγιάς, τέτοια παρόμοια γεγονότα σκαλίζουν μνήμες πόνου. Η εξόντωση της σημαντικότερης εβραϊκής κοινότητας της Ελλάδας ήταν σχεδόν ολοκληρωτική, αν σκεφτεί κανείς ότι υπερέβαινε ακόμη και αυτήν του Βερολίνου. Το ίδιο συνέβη σε όλες σχεδόν τις ελληνικές εβραϊκές κοινότητες.

Εκτός από μία!! Αυτή της Κατερίνης! Η άγνωστη ιστορία της διάσωσης της μικρότερης εβραϊκής κοινότητας στην Ελλάδα ξεδιπλώνεται μέσα από ένα σπάνιο φωτογραφικό και αρχειακό υλικό και προσωπικές μαρτυρίες ανθρώπων που έζησαν τα γεγονότα.

Η εκπομπή της Σίας Κοσιώνη «Ιστορίες», που μεταδόθηκε από τον τηλεοπτικό σταθμό ΣΚΑΙ, στις 25.01.2017, ήταν αφιερωμένη στον Άγγελο  Κουτσουμάρη, θεσσαλονικιό πρωτοδίκη που επιχείρησε να σώσει από τα κρεματόρια του Άουσβιτς δεκάδες Εβραιόπουλα στη διάρκεια της Κατοχής, στήνοντας -κάτω από τη μύτη των γερμανικών αρχών κατοχής- μια βιομηχανία υιοθεσιών Εβραιόπουλων σε Χριστιανούς.

Ο Πρόεδρος του ΚΙΣΕ και της Ι.Κ. Θεσσαλονίκης κ. Δαυίδ Σαλτιέλ, καθώς και  απόγονοι συγγενείς του Ά. Κουτσουμάρη έδωσαν συνεντεύξεις στη Σία Κοσιώνη. Δείτε εδώ το βίντεο της εκπομπής.

Διαβάστε σχετικά:

- Λεόν Σαλτιέλ, «Ένα άγνωστο κύκλωμα παράνομων υιοθεσιών», Χρονικά, αρ. τεύχους 244, 2015.