Του Βίκτωρα Ισαάκ Ελιέζερ
«Ο Μεναχέμ Σιμαντώβ, ως πρόξενος του Ιταλικού κράτους στις Σέρρες, ανεβασμένος σε ένα παράθυρο του Προξενείου, παρακαλούσε τους στρατιώτες να χαρίσουν τη ζωή στους συμπολίτες του και όταν οι παρακλήσεις του έπεσαν στο κενό, χρησιμοποίησε την ατομική του περιουσία προκειμένου να σώσει τη ζωή των συμπατριωτών του…».
Ήταν ένα πρωινό του Ιουνίου όταν κτύπησε το τηλέφωνο μου και στην άλλη γραμμή άκουσα μια ευγενική φωνή μιας κυρίας:
-«Θέλω να σου μιλήσω για τους Εβραίους των Σερρών και την ιστορία της οικογένειας μου», μου λέει και κατά κάποιο τρόπο με αιφνιδιάζει γιατί η αλήθεια είναι ότι δεν πίστευα ότι υπάρχει εν ζωή Εβραίος από τις Σέρρες.
-«Δεν ήξερα», της απαντώ, «ότι είστε από τις Σέρρες, βεβαίως και με ενδιαφέρει η ιστορία σας».
Και έτσι το απόγευμα της Παρασκευής 13 Ιουνίου, η κυρία Μιμίκα Σιμαντώβ – Σαμουηλίδου με υποδέχεται στο διαμέρισμα της, ακριβώς απέναντι από την Ακρόπολη. Το τραπέζι της τραπεζαρίας, γεμάτο με φωτογραφίες, δημοσιεύματα και βιβλία. Ο λόγος της συνοδεύεται από φωτογραφίες ενός μακρινού παρελθόντος. Αγαπημένα πρόσωπα, σπίτια και δρομάκια που δεν υπάρχουν πια. Η φωνή της τρέμει από συγκίνηση όταν μου δείχνει τις φωτογραφίες.
«Ο παππούς μου, Αβραάμ Σιμαντώβ, γεννήθηκε στις Σέρρες το 1850 και ήταν μαθητής στο σχολείο της Εβραϊκής Κοινότητας Σερρών. Ασχολήθηκε με το εμπόριο και η δραστηριότητά του έφθανε μέχρι την Αίγυπτο. Παντρεμένος με τη Ραχήλ Αμπραβανέλ, απέκτησαν εννέα παιδιά. Ένα από τα εννέα παιδιά, ο Ιωσήφ Σιμαντώβ παντρεύτηκε τη Νταίζη Καμπελή και απέκτησαν δύο παιδιά, εμένα και τον αδελφό μου Αλβέρτο».
Η κυρία Μιμίκα, μου σερβίρει καφέ και ανυπομονεί να συνεχίσει την αφήγηση.
-«Δεν θα σε κουράσω πολύ, αλλά πιστεύω ότι ο κόσμος πρέπει να μάθει άγνωστες πτυχές της ιστορίας που διδάσκουν ότι η ανθρώπινη αλληλεγγύη μπορεί να υπερβεί κοινωνικές ή θρησκευτικές διαφορές για να προστατευτεί η αξία της ζωής».
«Ο θείος μου, αδελφός του πατέρα μου, ο Μεναχέμ Σιμαντώβ ήταν ένας πολυπράγμων κοσμοπολίτης της εποχής, με ευρεία μόρφωση και αποδοχή στην τοπική κοινωνία. Η επιτυχημένη δραστηριότητά του στο εμπόριο καπνού, ξυλείας, βαμβακιού, αλλά και η ενασχόλησή του με τα πρώτα βήματα του κινηματογράφου ανέδειξαν τον Μεναχέμ Σιμαντώβ σε προσωπικότητα διεθνούς κύρους και η Ιταλία τον διορίζει ως πρόξενο της στην πόλη των Σερρών.
Την κυρία Ιντα, τη γνώρισες, έτσι δεν είναι;» με ρωτάει η κα Μιμίκα.
- «Αν εννοείτε την κυρία Ιντα Κόβο, βεβαίως τη γνώρισα, και φυσικά τη γνώρισα από το μεγάλο φιλανθρωπικό της έργο», της απαντώ.
-«Ε λοιπόν, η κα Ιντα ήταν κόρη του Μεναχέμ Σιμαντώβ, γεννήθηκε στις Σέρρες το 1904, το 1924 παντρεύτηκε τον Ισαάκ Κόβο και πέθανε στην Αθήνα το 1996».
Γιατί όμως ήταν τόσο σπουδαίος ο Μεναχέμ Σιμαντώβ; Η Μιμίκα Σαμουηλίδου μου παραδίδει σχετικά δημοσιεύματα.
Σύμφωνα με τον ιστορικό Πέτρο Πέννα, όταν οι Βούλγαροι εισέβαλλαν στις Σέρρες στις 28 Ιουνίου του 1913, εξακόσιοι Σερραίοι ζήτησαν καταφύγιο στην πατρική οικία των Σιμαντώβ, όπου εκεί στεγαζόταν το Ιταλικό Προξενείο, προκειμένου να γλυτώσουν από βέβαιη σφαγή. Το κτίριο περικυκλώθηκε από το Βουλγαρικό στρατό. Όπως γράφει ο δημοσιογράφος Χαράλαμπος Βουρουτσίδης στην εφημερίδα «Πρόοδος», σύμφωνα με τον ιστορικό Πέτρο Πέννα: «Ο Μεναχέμ Σιμαντώβ, ως πρόξενος του Ιταλικού κράτους, ανεβασμένος σε ένα παράθυρο του Προξενείου, παρακαλούσε τους στρατιώτες να χαρίσουν τη ζωή στους συμπολίτες του και όταν οι παρακλήσεις του έπεσαν στο κενό, χρησιμοποίησε την ατομική του περιουσία προκειμένου να σώσει τη ζωή των συμπατριωτών του. Πέταξε στους Βουλγάρους που ήταν έτοιμοι να πυρπολήσουν τους πολιορκούμενους στο κτίριο Σερραίους, εκατοντάδες χρυσές λίρες, ενώ τα βαρύτιμα χαλιά του αρχοντικού, βρεγμένα, απλώθηκαν στην οροφή του κτιρίου προκειμένου να αποσοβήσουν τον κίνδυνο ανάφλεξης του από τα παραπλεύρως πυρπολούμενα κτίρια. Η είσοδος των προφυλακών του Ελληνικού στρατού στην κατεστραμμένη πόλη νωρίς το απόγευμα της 28ης Ιουνίου, σήμανε τη λύτρωση των πολιορκημένων στο κτίριο Σιμαντώβ Ελλήνων».
Το 1916, μετά τη δεύτερη εισβολή των Βουλγάρων στις Σέρρες, η οικογένεια Μεναχέμ Σιμαντώβ, μαζί με άλλες εβραϊκές οικογένειες, εγκατέλειψαν την πόλη και εγκαταστάθηκαν στη Θεσσαλονίκη. Ο Μεναχέμ Σιμαντώβ πέθανε το 1929.
Το κτίριο της οικογένειας Σιμαντώβ κατεδαφίστηκε το 1988 από τις Ελληνικές Αρχές, στην παλιά τοποθεσία, στη διασταύρωση των οδών Χαρζηπανταζή και Ρομανού δεν υπάρχει τίποτα που να θυμίζει το ιστορικό κτήριο της πόλης των Σερρών, ούτε έστω και μια αναμνηστική πλάκα που να θυμίζει την ιστορία διάσωσης 600 Σερραίων Χριστιανών.
Μόνο το 2001, στο πλαίσιο εκδηλώσεων μνήμης του Ολοκαυτώματος, ο Δήμος Σερρών τίμησε τον Μεναχέμ Σιμαντώβ για τη σωτηρία των 600 συμπολιτών του.
«Βεβαίως είμαι πικραμένη, όχι γιατί δεν μνημονεύεται πουθενά το όνομά του, αλλά κυρίως γιατί δεν υπάρχει ούτε ένα λιθαράκι που να διδάξει τους νέους ότι στον τόπο αυτό υπήρχε ένα κτίριο ιδιοκτησίας του Μεναχέμ Σιμαντώβ στο οποίο βρήκαν καταφύγιο και σώθηκαν 600 συνάνθρωποί του», ομολογεί η ανιψιά του, κα Μιμίκα Σιμαντώβ-Σαμουηλίδου που μαζί με τα δύο δισέγγονα και τα τέσσερα τρισέγγονα του Μεναχέμ Σιμαντώβ που ζουν στην Αθήνα αποτελούν τους απογόνους μίας εμβληματικής προσωπικότητας του Ελληνικού Εβραϊσμού.
Οι Εβραίοι των Σερρών
Τελευταίος σταθμός των Εβραίων των Σερρών ήταν η τρομερή νύχτα της 3ης Μαρτίου του 1943, όταν οι Βούλγαροι συγκέντρωσαν τους Εβραίους σε μία καπναποθήκη, λίγο έξω από την πόλη. Σε μερικές μέρες, ξεκίνησαν για το ταξίδι χωρίς γυρισμό. Πολλοί πνίγηκαν στο Δούναβη, όταν αναποδογύριζαν οι φορτηγίδες που τους μετέφεραν. Όσοι σώθηκαν στο ποτάμι έγιναν στάχτη στο στρατόπεδο της Τρεμπλίνκα. Στις Σέρρες ζούσαν περίπου 600 Εβραίοι. Διασώθηκαν λιγότεροι από δέκα. Αξίζει να σημειωθεί η υποδειγματικά ανθρώπινη στάση των Σερραίων, αφού κανείς τους δεν προσήλθε να αγοράσει στη δημοπρασία που έκαναν οι Βούλγαροι με τα υπάρχοντα των Εβραίων.
Μια μόνο πλάκα θυμίζει την παρουσία τους στην πόλη που έχει αναρτηθεί στο τοίχο του Εβραϊκού Δημοτικού σχολείου που σήμερα χρησιμοποιείται ως παιδικός σταθμός από τον Δήμο Σερρών. Το εβραϊκό Σχολείο μεταπολεμικά έχει περιέλθει στην κυριότητα του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος και σήμερα στεγάζει το 6ο και το 16ο , Δημοτικά Σχολεία Σερρών. Το 2000 ο Δήμος Σερρών ανάρτησε αναθηματική στήλη στο τέως εβραϊκό Σχολείο στη μνήμη των εξοντωθέντων Εβραίων της πόλης.
Ευχαριστώ θερμά την κ. Μιμίκα Σιμαντώβ - Σαμουηλίδου για τις πληροφορίες και το πολύτιμο υλικό το οποίο μου έδωσε για αυτή την άγνωστη σε πολλούς πτυχή της σύγχρονης ιστορίας μας.
ΠΗΓΗ: «Αλεφ», τεύχος 66
