9 και 10 Νοεμβρίου 2017: η επέτειος της «Νύχτας των Κρυστάλλων». Με αυτή την αφορμή, ο οργανισμός Aktion Sühnezeichen Friedensdienste (Δράση για τη Συμφιλίωση – Υπηρεσίες για την Ειρήνη) θα φιλοξενήσει για δεύτερη φορά τον Θεσσαλονικιό Σολομών Παρέντε για να μοιραστεί την ιστορία του, στέλνοντας ένα μήνυμα κατά των διακρίσεων και του δεξιού εξτρεμισμού. Ο κύριος Παρέντε θα συμμετάσχει στην εναρκτήρια έκθεση «Άνθρωποι στην αντίσταση», η οποία προέκυψε από τις θερινές κατασκηνώσεις του ASF στην Καστοριά. Λίγο νωρίτερα, τον Μάιο του 2017, στα πλαίσια του ετήσιου συνεδρίου του, ο ASF διοργάνωσε εκδήλωση στο Βερολίνο με θέμα «Διηγήσεις και μνήμες ως μορφή αντίστασης απέναντι στη λήθη. Η ιδιαίτερη περίπτωση των Ελλήνων Εβραίων του σήμερα», στην οποία κεντρικός ομιλητής ήταν ο Σολομών Παρέντε. Η Μαριάννα Τσάτσου παραβρέθηκε εκεί για χάρη του diablog.eu, όπου είχε την ευκαιρία να ακούσει τις αφηγήσεις του Παρέντε για τους γονείς του, για το πώς αυτοί σώθηκαν από το Ολοκαύτωμα αλλά και για τη ζωή τους μετά από αυτό, την εβραϊκή κοινότητα στη Θεσσαλονίκη, καθώς και για τα συναισθήματά του απέναντι των Γερμανών.
Είναι η πρώτη φορά που ο οργανισμός ASF ανοίγει δημόσια το θέμα της ελληνικής ιστορίας κατά τη ναζιστική Κατοχή, δίνοντας έμφαση στα θέματα του ελληνικού Εβραϊσμού, και μία από τις λίγες σίγουρα περιπτώσεις που η ιστορία της οικογένειας ενός Έλληνα Εβραίου ακούγεται σε γερμανόφωνο κοινό στο Βερολίνο.
Στην Ελλάδα συνηθίζουμε να διαβάζουμε ή να βλέπουμε ταινίες και ντοκιμαντέρ για το Ολοκαύτωμα, εστιάζοντας κυρίως στους Εβραίους π.χ. της Γερμανίας ή της Πολωνίας και λιγότερο σε αυτούς της χώρας μας που «εξαφανίστηκαν», όπως σχολίασε χαρακτηριστικά ο Σολομών Παρέντε, Πρόεδρος της Κοινοτικής Συνελεύσεως της Ισραηλίτικης Κοινότητας Θεσσαλονίκης.
Μπορεί, σε κάποιο βαθμό, να μαντεύουμε τα συναισθήματα κάποιου που ταξιδεύει με το τρένο προς ένα από τα πολλά στρατόπεδα συγκέντρωσης, αλλά σίγουρα είναι δύσκολο να αντιληφθούμε πώς νιώθει κάποιος που επέζησε από μια τέτοια τραυματική εμπειρία ή πώς διαχειρίζεται αυτό το βάρος.
«Κάθε μεσημέρι που μαζευόμασταν για φαγητό ήταν για εμάς μια επιστροφή εκεί, στο Νταχάου», σχολίασε έντονα φορτισμένος ο κύριος Παρέντε. Οι Εβραίοι παππούδες του ήταν η πρώτη απώλεια για την οικογένεια, αλλά και οι γονείς του είχαν αρκετά δύσκολη πορεία, παρόλο που στάθηκαν σαφέστατα πιο τυχεροί. Αν και γλίτωσαν από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης κυριολεκτικά την τελευταία στιγμή, η όλη εμπειρία παρέμεινε μια ανοιχτή πληγή για την οικογένεια. Η μητέρα του σώθηκε όταν η πεθερά της τής άρπαξε το μωρό, ελπίζοντας ότι έτσι θα γλίτωνε τον θάλαμο αερίων. Στη φασαρία που ακολούθησε ανάμεσα στις δύο γυναίκες παρενέβη ένας Γερμανός υπάλληλος του στρατοπέδου, ο οποίος αντιλαμβανόμενος τι είχε στο μυαλό της η πεθερά και για ποιον λόγο κρατούσε το μωρό, την έστειλε ουσιαστικά στον θάνατο, τραβώντας τη μητέρα του Παρέντε σε μια άλλη ομάδα, εκείνων που τελικά διασώθηκαν.
«Δεν τρέφω μίσος για τους Γερμανούς, αλλά ο πατέρας μου δεν τους άντεχε˙ του είχαν στερήσει όλη του την οικογένεια. Ωστόσο, όλα αυτά τα χρόνια που πηγαινοερχόμουν στη Γερμανία λόγω της δουλειάς μου, δεν έτυχε να κάνω φίλο Γερμανό. Η μόνη εξαίρεση είναι η γνωριμία μου με την Christine Bischatka, υπεύθυνη του προγράμματος των θερινών σχολείων του ASF, που με κάλεσε εδώ σήμερα», σχολίασε χαρακτηριστικά. Ανέφερε, επίσης, την ένταση που ένιωθε κάθε φορά που περνούσε με τον αδερφό του από το Νταχάου: «Πάτα γκάζι να φύγουμε», του έλεγε.
Δεν θέλησε ποτέ να επισκεφθεί κάποιο στρατόπεδο συγκέντρωσης – αντίθετα, προτιμούσε να πει μια προσευχή. «Το λέτε με τύψεις, σαν να φταίτε», παρατήρησε η συντονίστρια της ομιλίας, Joana Bürger. Ο κύριος Παρέντε αποκρίθηκε ότι υπάρχει μια σημαντική διαφορά ανάμεσα στη δική του γενιά ή αυτή των γονιών του και της σημερινής: οι μεν έχουν άμεση επαφή και εμπειρία με τα γεγονότα, ενώ για τους νέους ανήκουν στο παρελθόν, ένα κομμάτι της ιστορίας.
«Πλέον το Ολοκαύτωμα διδάσκεται στα ελληνικά σχολεία μετά από πίεση της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης. Τα τελευταία 45 χρόνια ασχολούμαι με τα κοινά των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, που πριν από το Ολοκαύτωμα ήταν ένα μικρό Ισραήλ: υπήρχαν περισσότερες από 40 Συναγωγές, ένα ιστορικό νεκροταφείο άνω των 2000 ετών, 10 εφημερίδες από Εβραίους εκδότες, καταστήματα κ.λπ. Πολλά άλλαξαν, όμως, μετά τα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Όσοι επέζησαν, επέστρεψαν πάμφτωχοι και απέμειναν άστεγοι, αφού τα σπίτια τους κατοικούνταν πλέον από άλλους», πρόσθεσε.
Η ζωή ενός Έλληνα Εβραίου, αν και φέρει πάντα αυτή τη μαύρη σφραγίδα του παρελθόντος, περιλαμβάνει φυσικά και πιο εύθυμες αφηγήσεις, όπως το ακόλουθο περιστατικό: «Στον στρατό πέρασα πολύ καλά. Θυμάμαι μάλιστα και μια αστεία ιστορία. Ήταν ορθόδοξο Πάσχα και ο Διοικητής ζήτησε από έναν φαντάρο να πει την προσευχή κατά την πρωινή αναφορά. Δυστυχώς, ο φαντάρος ξεκίνησε να λέει την καθημερινή προσευχή και όχι την Αναστάσιμη, κάνοντας έξαλλο τον Διοικητή που ζητούσε μάταια κάποιον που να τη γνωρίζει. Κανείς δεν σήκωνε το χέρι του, οπότε βγήκα εγώ που τη θυμόμουν απ’ το σχολείο. Δεν ήξερε ότι ήμουν Εβραίος, γιατί πάντα προσπαθούσα να το κρύβω, και με συνεχάρηκε, αλλά τιμώρησε όλη τη μονάδα, και εμένα μαζί, με πενθήμερη στέρηση εξόδου».
Όσο για τα παιδικά και νεανικά του χρόνια στη Θεσσαλονίκη έχει αρκετά καλές μνήμες. «Οι σχέσεις με τους αλλόθρησκους γείτονές μας ήταν πάρα πολύ καλές, αν και υπήρχαν και αυτοί που μας δήλωναν ξεδιάντροπα ότι καλά μας κάνανε οι Γερμανοί που μας κάνανε σαπούνια», ανέφερε ο κύριος Παρέντε. Πυρήνας των νεανικών του χρόνων ήταν ο αθλητικός σύλλογος Μακαμπή Θεσσαλονίκης, ο οποίος επαναλειτούργησε το 1965-1966, αν και με λίγα παιδιά πλέον. Το 1967 στέφθηκε Πρωταθλητής Ελλάδος στην πυγμαχία, ένα άθλημα που το αγάπησε μιας που, μεταξύ άλλων, του προσέφερε μεγάλη αυτοπεποίθηση.
Η συγκεκριμένη εκδήλωση και η παρουσία του Σολομώντα και της Ντόλι Παρέντε στο Βερολίνο ήταν ένα απαραίτητο βήμα διαλόγου μεταξύ Ελλάδας-Γερμανίας, αφού για τους παρευρισκόμενους ήταν μια ευκαιρία να έρθουν σε άμεση επαφή με ένα παρελθόν όχι τόσο μακρινό.
Η συνεργασία του οργανισμού ASF με την Ελλάδα ξεκίνησε το 2015, όταν πραγματοποιήθηκε το πρώτο θερινό σχολείο στην Καστοριά με θέμα τη χαμένη εβραϊκή κοινότητα της πόλης και τη Σφαγή της Κλεισούρας, δύο μόνο από τα πολλά μελανά σημεία της ελληνικής ιστορίας κατά την Κατοχή. Το ζεύγος Παρέντε στηρίζει τις δράσεις των θερινών σχολείων στην Καστοριά, μιλώντας με τους συμμετέχοντες για τις εμπειρίες των οικογενειών τους και για το σχεδόν άγνωστο θέμα του Ολοκαυτώματος των Ελλήνων Εβραίων.
* Πληροφορίες για την ημερίδα του ASF μπορείτε να βρείτε εδώ και για τα θερινά σχολεία στην Καστοριά εδώ.
* Κείμενο: Μαριάννα Τσάτσου και Σουλτάνα Ζορπίδου. Φωτογραφίες: Σουλτάνα Ζορπίδου.
* Σύνδεσμος για την εκδήλωση της 9ης Νοεμβρίου 2017 στο Βερολίνο: https://www.asf-ev.de/en/be-europe/.
Πηγή: διαδικτυακή πύλη ελληνογερμανικών συναντήσεων Diablog.eu.
