της Σοφίας Παπαδοπούλου

«Είναι πολύ σημαντικό να "αγκαλιάσουμε" την ιστορία μας, να τη γνωρίσουμε, για να ξέρουμε πού χωράμε σ' αυτή τη μεγάλη "τάξη πραγμάτων". Εγώ, σίγουρα, έχω βρει πλέον το μονοπάτι μου...».

Το απόσπασμα αυτό από το βιβλίο επισκεπτών του ιστορικού Αρχείου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης «μαρτυρά» γιατί η διάσωση και διαφύλαξη ενός αρχείου για την ιστορία της άλλοτε κραταιάς εβραϊκής παρουσίας στην περιλάλητη «Ιερουσαλήμ των Βαλκανίων» είναι όχι απλώς σημαντική αλλά και αναγκαία. 

Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο «ξεπηδούν» από μέσα οικογενειακές ιστορίες ανθρώπων που αναζήτησαν στο αρχείο της Ισραηλιτικής Κοινότητας τα «κομμάτια» εκείνα που θα τους επέτρεπαν να συνθέσουν το παζλ της οικογενειακής τους ιστορίας, αυτό που τόσο βίαια διέλυσε η ναζιστική θηριωδία του Ολοκαυτώματος. Για όσους το καταφέρνουν, η επίσκεψη στο Αρχείο, στην οδό Βασ. Ηρακλείου, στην «καρδιά» του εμπορικού κέντρου της Θεσσαλονίκης, αποδεικνύεται τελικά «πιο σημαντικό ταξίδι της ζωής» τους... 

της Αλεξίας Καλαϊτζή

Έχει ξημερώσει η ημέρα της εβραϊκής Πρωτοχρονιάς. Στο πλακόστρωτο της Αγίου Μηνά στρίβει ένα γκρουπ Ισραηλινών, που αποφάσισαν να αντισταθούν στον υπέροχο καιρό και να μπουν στο μόλις ανακαινισμένο Εβραϊκό Μουσείο Θεσσαλονίκης. Οι επισκέπτες περιδιαβαίνουν ανάμεσα στις αίθουσες του νεοκλασικού, που κρύβει μέσα του φωτογραφίες, έγγραφα και κειμήλια από τη μακρά ιστορία της εβραϊκής κοινότητας της πόλης, και χαζεύουν τα εντυπωσιακά αντικείμενα πίσω από τις αστραφτερές προθήκες του πωλητηρίου. 

Ο Τζάκι Ραφαέλ ελάχιστα ενδιαφέρεται για όλα αυτά. Αυτό που ψάχνει είναι πολύ συγκεκριμένο και ξέρει ακριβώς πού θα το βρει. Στην πιο «σκοτεινή» αίθουσα του Mουσείου, οι τοίχοι είναι καλυμμένοι από μαύρες πλάκες, όπου είναι χαραγμένα τα χιλιάδες ονόματα Εβραίων της Θεσσαλονίκης που πέθαναν στο Ολοκαύτωμα. Ο Τζάκι έχει έρθει επί τούτω από το Ισραήλ και αναζητά, ανάμεσα σε αυτά, τα ονόματα των δικών του συγγενών. Με επιμονή και προσήλωση «σκανάρει» με το δάχτυλό του κάθε λέξη και, όταν φτάνει σε εκείνη που θέλει, ξεσπάει σε κλάματα. Αβραάμ Ραφαέλ, Μπέα Ραφαέλ, ο αδελφός και η αδελφή του πατέρα του. 

Συγκλονισμένοι έφυγαν από το Κινηματοθέατρο «ΡΟΔΟΝ» το Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου, όσοι έσπευσαν να παρακολουθήσουν το ντοκιμαντέρ για τη ζωή του Σάμυ Μοντιάνο, ο οποίος, όπως κι άλλοι Εβραίοι της Ρόδου, έζησε τη φρίκη του Αουσβιτς, παρόντος του ιδίου η αφήγηση του οποίου καθήλωσε το κοινό, το οποίο από νωρίς κατέκλυσε τον χώρο.

Στο μεταίχμιο εκείνο που η ζώσα εμπειρία σμίγει την τοπική και την προσωπική ιστορία με την παγκόσμια, η ταινία καταγράφει την μαρτυρία ενός από τους τελευταίους επιζώντες Ροδεσλί (Εβραίους της Ρόδου) και πραγματεύεται το καθήκον της άσβεστης μνήμης και την προάσπιση της ανθρωπιάς και της αξιοπρέπειας όχι πια μονάχα για όσους επέζησαν αλλά ιδίως για τις επερχόμενες γενιές ενός κλυδωνιζόμενου κόσμου.

Η αφήγηση του επιζώντος, ήταν συγκλονιστική και για όση ώρα διήρκησε το ντοκιμαντέρ, οι θεατές παρακολουθούσαν την νεότερη ιστορία να περνά από μπροστά τους, μην μπορώντας πολλοί από αυτούς να συγκρατήσουν τα δάκρυά τους για την θηριωδία που διαπράχθηκε στο Αουσβιτς.
Ο ίδιος, με δύναμη ψυχής αφηγήθηκε το ημερολόγιο της ζωής του και ευχαρίστησε τον Θεό που πήρε κοντά του την μητέρα του πριν το Ολοκαύτωμα.
Ο πατέρας του και η λίγο μεγαλύτερη αδελφή του, δεν άντεξαν… Λίγο μετά τη μεταφορά τους στο στρατόπεδο συγκέντρωσης, έφυγαν από τη ζωή, αφήνοντας πίσω τον 13χρονο τότε Σάμυ.

Το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις εβραϊκές σπουδές που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στις κοινωνικές επιστήμες στην Ελλάδα (Ιστορία, Ανθρωπολογία, κτλ.) περιστρέφεται κατά κύριο λόγο γύρω από τη Θεσσαλονίκη, εξέχον εβραϊκό κέντρο της Oθωμανικής Αυτοκρατορίας και του ελληνικού κράτους. Η έρευνα για τις μικρότερες πληθυσμιακά εβραϊκές κοινότητες αναπτύσσεται με βραδύτερο ρυθμό.

Στο πλαίσιο αυτό, η ιστορία των εβραίων της Κρήτης, μιας από τις λιγότερο μελετημένες περιπτώσεις μικρής κοινότητας, έχει προσελκύσει ως ένα βαθμό το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον, οι γνώσεις μας όμως παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αποσπασματικές. Επιθυμώντας να συμβάλουν στην περαιτέρω διερεύνηση της ιστορίας των εβραίων της Κρήτης και των κοινοτήτων τους, τα ΓΑΚ – Ιστορικό Αρχείο Κρήτης διοργανώνουν επιστημονική συνάντηση στα Χανιά με θεματικό επίκεντρο την εβραϊκή παρουσία στην Κρήτη. Η συνάντηση εστιάζει χρονικά στην περίοδο από τις αρχές του 19ου αιώνα ως και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, και επιχειρεί να θέσει μια σειρά ερωτημάτων που αφορούν την πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ιστορία του 19ου και 20ού αιώνα.

Η ημερίδα θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 13 Οκτωβρίου 2019 στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου (Κ.Α.Μ.), στο παλιό λιμάνι των Χανίων, από τις 3.00 ως τις 9.00 μ.μ. με συνδιοργανωτές την ΚΕΠΠΕΔΗΧ-ΚΑΜ και τον Δήμο Χανίων, την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων και τους Φίλους του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης.