Της Μαρίας Καβάλα*

Τον Φεβρουάριο του 2020 κυκλοφόρησε στα ελληνικά το «στρατοπεδικό χρονικό» του Μωσέ Αελιών Ωδίνες θανάτου. Οι Ωδίνες είχαν πρωτοεκδοθεί στα εβραϊκά το 1992 και αφορούσαν τα στρατόπεδα θανάτου, αλλά όχι μόνο. Το βιβλίο μεταφράστηκε στα αγγλικά (2005) και στα λαντίνο (μετά το 2000) ενώ ήταν πολλαπλά αναμενόμενο στα ελληνικά. Η πρωτοβουλία της κ. Αλίκης Αρούχ, υπεύθυνης του Ιστορικού Αρχείου της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, του επίκουρου καθηγητή της Έδρας Εβραϊκών Σπουδών του ΑΠΘ, Γιώργου Αντωνίου και η συνεργασία με τον Σπύρο Κακουριώτη (μετάφραση) και τις εκδόσεις Αλεξάνδρεια έδωσαν ένα μεστό και πολύτιμο αποτέλεσμα.

Αποτελεί ένα χρονικό, όπως σημειώνεται στο εξώφυλλο, που μπορεί να γράφηκε πολλά χρόνια μετά το Ολοκαύτωμα –η γραφή ξεκίνησε το 1987– αλλά βασίστηκε στη μνήμη και στις ημερολογιακές σημειώσεις του αφηγητή. Σημειώσεις που είχε αρχίσει να κρατά μόλις τεσσεράμισι μήνες μετά την απελευθέρωση.

Το νέο τεύχος του «The Books' Journal» (αρ. 110, Ιούλιος-Αύγουστος 2020)  φιλοξενεί άρθρο της Οντέτ Βαρών-Βασάρ, με τίτλο «ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, ΑΟΥΣΒΙΤΣ, ΙΕΡΟΥΣΑΛΗΜ: ΜΙΑ ΞΕΧΩΡΙΣΤΗ ΔΙΑΔΡΟΜΗ». Πρόκειται για μια εις βάθος ανάλυση του βιβλίου του Μωσέ Αελιών «Ωδίνες Θανάτου – Το χρονικό ενός Σαλονικιού Εβραίου στα ναζιστικά στρατόπεδα εξόντωσης Άουσβιτς, Μαουτχάουζεν, Μελκ, Έμπενζεε και τα μετά την απελευθέρωση» (εκδόσεις Αλεξάνδρεια, Αθήνα 2020, μτφρ. Σπύρος Κακουριώτης). Η ιστορικός και συγγραφέας Ο. Βαρών Βασάρ -που είχε γνωρίσει τον ακούραστο Μωσέ Αελιών σε συνέδριο του Γιαντ Βασέμ, όπου ήταν ομιλητής- εξετάζει πολυεπίπεδα την πορεία της ταυτότητας του επιζώντα των ναζιστικών στρατοπέδων που μετεξελίσσεται σε εκείνη του Ισραηλινού -που κυριολεκτικά χτίζει το νέο κράτος. Παράλληλα, παρακολουθεί τα χρόνια της ωριμότητας, με την επιστροφή στις ρίζες του (στη Θεσσαλονίκη) και την επεξεργασία του τραύματος που οδήγησε τον Μωσέ Αελιών σε σχολικές αίθουσες και εκπαιδευτικά σεμινάρια καταθέτοντας τη μαρτυρία του για το Ολοκαύτωμα. ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΕΔΩ ΤΟ ΑΡΘΡΟ

του Σπύρου Κουζινόπουλου

Μια από τις πλέον φριχτές και βάρβαρες ενέργειες των χιτλερικών κατακτητών στη Θεσσαλονίκη, στα χρόνια της γερμανικής Κατοχής, ήταν η καταστροφή, με διαταγή του περιβόητου εγκληματία πολέμου Μαξ Μέρτεν, του ανεκτίμητης αξίας εβραϊκού νεκροταφείου της πόλης, στις ταφόπλακες του οποίου αποτυπώνονταν η ιστορική διαδρομή της ελληνικής Μακεδονίας στο βάθος πολλών αιώνων.

Επρόκειτο για μια πανάρχαια εβραϊκή νεκρόπολη, με περισσότερους από 500.000 τάφους, εκτεταμένη σε 350.000 τ.μ., μία έκταση που με την επέκταση της Θεσσαλονίκης είχε μετατραπεί σε κεντρικό σημείο του πολεοδομικού ιστού. Η ονομασία του παλιού εβραϊκού νεκροταφείου ήταν Λα Πουέρτα Ρεδόντα (Στρογγυλή Πύλη). (Στέλλα Σάλεμ, «Το παλιό εβραϊκό νεκροταφείο της Θεσσαλονίκης», περιοδικό Θεσσαλονικέων Πόλις τεύχος 6 (2001), σ. 58-59)

Η ιστορία του αρχαίου εβραϊκού νεκροταφείου, χάνεται στα βάθη των αιώνων, καθώς σύμφωνα με τα υπάρχοντα στοιχεία, η ίδρυσή του ανάγονταν κατά την πρώιμη ρωμαϊκή εποχή, όταν οι πρώτοι Εβραίοι εγκαταστάθηκαν στην πόλη της Θεσσαλονίκης. Ενώ μετά το 1492 και την άφιξη των Σεφαραδιτών, η εβραϊκή νεκρόπολη συνεχώς επεκτεινόταν. Στην πόλη υπήρχαν ακόμη δύο τουρκικά νεκροταφεία, ένα στην δυτική πλευρά της πόλης και το δεύτερο στην ανατολική, έξω από τα ανατολικά τείχη, νοτιότερα από το εβραϊκό νεκροταφείο, εκεί που είναι σήμερα η Διεθνής Έκθεση Θεσσαλονίκης. Βορειότερα και ανατολικά από τα κάστρα υπήρχε το νεκροταφείο όπου θάβονταν τα θύματα της πανούκλας. Οι χριστιανοί έθαβαν τους νεκρούς στο Σέιχ Σου και στο χώρο όπου σήμερα είναι το νεκροταφείο της Ευαγγελίστριας. (Β. Δημητριάδης, Τοπογραφία της Θεσσαλονίκης κατά την εποχή της Τουρκοκρατίας, 1430-1912, Εταιρεία Μακεδονικών Σπουδών, Θεσσαλονίκη 1983, σ.)

Για τον Χάγκεν Φλάισερ, ορισμένες από τις μνήμες των πρώτων του χρόνων μετά τον πόλεμο είναι σωματικές. Γεννήθηκε τον Ιανουάριο του 1944 στη Βιέννη. Η μητέρα του γεννήθηκε στη Βουδαπέστη και ήταν 23 χρόνων όταν μετακινήθηκαν στην Βιέννη. Ο πατέρας υπηρετούσε στο ανατολικό μέτωπο, ο παππούς είχε συλληφθεί από τη μυστική αστυνομία των Σοβιετικών, μητέρα και βρέφος κατέληξαν στη φυλακή, αφέθηκαν ελεύθεροι και στη συνέχεια μέσα σε ένα βαγόνι κάρβουνου βρέθηκαν στη Βιέννη. Το 1949, ο Φλάισερ με τη μητέρα του μετακόμισε σε ένα κράτος που (ακόμα) δεν υπήρχε, την Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας.

Ολα αυτά περιγράφονται στο τελευταίο κείμενο του νέου βιβλίου του ιστορικού Χάγκεν Φλάισερ, «Πόλεμος και μετά τον πόλεμο. Ο δύσκολος γερμανοελληνικός αιώνας» (Κολωνία 2020, αμετάφραστο ακόμα στα ελληνικά).

Αυτό είναι το πιο προσωπικό κείμενο ενός τόμου που περιλαμβάνει παλαιότερες δουλειές του, εμπλουτισμένες όμως σε πολλά σημεία. Ο Φλάισερ, που συνέβαλε όσο κανένας στη δημιουργία νέας σχολής ιστορικών στην Ελλάδα, εκείνης των σπουδών του δεύτερου μεγάλου Πολέμου και της Κατοχής, δεν ακολουθεί απλώς εξαντλητικά τον δρόμο των αρχείων, αλλά όπου μπορεί, και όπου ο χρόνος το επιτρέπει, επιχειρεί να γνωρίσει εκείνους που έγραψαν την Ιστορία που μελετά: Τον Κρις Γουντχάουζ και τον προκάτοχό του Εντι Μάγερς, πολλούς από τους αξιωματικούς των γερμανικών δυνάμεων Κατοχής, αλλά και τον Ανδρέα Τζίμα ή τον καπετάν Λευτεριά από την ηγεσία του ΚΚΕ. Διαβάστε ΕΔΩ ολόκληρο το άρθρο του Τάσου Τέλλογλου στην εφημερίδα ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 26.5.2020, με τίτλο «Ο δύσκολος αιώνας μεταξύ Ελλάδας και Γερμανίας» & ΕΔΩ άρθρο - διόρθωση του δημοσιογράφου.