Της Οντέτ  Βαρών - Βασάρ* 

Εβδομήντα πέντε χρόνια κλείνουν φέτος από την 8η Μαΐου του 1945, όταν σήμανε και η επίσημη λήξη του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, με την άνευ όρων συνθηκολόγηση της Γερμανίας. Ο αιματηρότερος και πιο φριχτός πόλεμος στην ιστορία της ανθρωπότητας είχε φτάσει στο τέλος του, ο ναζισμός και το Γ’ Ράιχ κατέρρεαν, ο Χίτλερ είχε αυτοκτονήσει λίγες μέρες πριν (30 Απριλίου 1945). Τότε σήμανε και το τέλος των ναζιστικών στρατοπέδων συγκέντρωσης.

Τα περισσότερα από τα  στρατόπεδα εξόντωσης του εβραϊκού λαού, τα στρατόπεδα της «τελικής λύσης» ή πιο σωστά «κέντρα θανάτωσης», είχαν πάψει να υπάρχουν έτσι κι αλλιώς, ορισμένων μάλιστα είχαν ήδη σβηστεί και τα ίχνη, αφού είχαν επιτελέσει σε μεγάλο βαθμό τον σκοπό τους, την εξάλειψη των Εβραίων της Ευρώπης (6.000.000).

Το μεγαλύτερο από αυτά, το Αουσβιτς - Μπίρκεναου, είχε εκκενωθεί από τους Γερμανούς από τις 18 Ιανουαρίου του 1945, κι έτσι εγκαταλειμμένο το βρήκε ο «Κόκκινος Στρατός» στις 27 Ιανουαρίου με 7.000 σκελετωμένους πρώην κρατούμενους. Ενας από αυτούς ήταν και ο Πρίμο Λέβι, συγγραφέας του «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος». Η 27η Ιανουαρίου έχει θεσπιστεί από το 2005 ως «Διεθνής Ημέρα Μνήμης Θυμάτων του Ολοκαυτώματος» από τον ΟΗΕ. Τα στρατόπεδα που υπηρέτησαν αποκλειστικά την εξόντωση ήταν η Τρεμπλίνκα, το Σόμπιμπορ, το Μπέλζετς, το Μαϊντάνεκ και το Χέλμνο (Κούλμχοφ στα γερμανικά). Στο Μπέλζετς, το Σόμπιμπορ και την Τρεμπλίνκα είχαν ήδη καταστραφεί οι εγκαταστάσεις και είχαν φυτευτεί δέντρα από το 1943, ενώ το Μαϊντάνεκ ήταν το πρώτο στρατόπεδο που ανακάλυψε ο σοβιετικός στρατός, έρημο, δίχως κανέναν επιζώντα. Στο Χέλμνο από τον Δεκέμβριο του ’41 θανάτωναν Εβραίους σε φορτηγά με αέριο, γυρνώντας την εξάτμιση προς τα μέσα.

Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος είχε πλέον κριθεί όταν σαν σήμερα πριν από 75 χρόνια Αμερικανοί στρατιώτες έμπαιναν στο στρατόπεδο Νταχάου. Η Αμερικανίδα πολεμική ρεπόρτερ Μάρθα Γκέλχορν, συγκλονισμένη, κατέγραψε τη φρίκη.

Οι στρατιώτες της «Μεραρχίας Ουράνιο Τόξο» της 7ης Στρατιάς των ΗΠΑ προελαύνουν από το Βίρτσμπουργκ προς τον γερμανικό νότο. Το πρωί, στις 29 Απριλίου του 1945, φτάνουν στις κλειστές πύλες ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης, κοντά στο Μόναχο, στο Νταχάου. Οι άνδρες της Βέρμαχτ έχουν από καιρό οπισθοχωρήσει, τα SS το έχουν βάλει στα πόδια. Αυτή ήταν η κατάσταση, όταν οι Αμερικανοί στρατιώτες εισέρχονται στο στρατόπεδο και το καταλαμβάνουν.

Στάχτη από καμένη ανθρώπινη σάρκα

Η εικόνα που βλέπουν δεν μπορεί να περιγραφεί με λόγια. Εκατοντάδες πτώματα σε ξύλινα παραπήγματα και ανοιχτά βαγόνια τραίνων, παντού ημιθανείς αποσκελετωμένοι έγκλειστοι με φανερά τα σημάδια του τύφου, ελάχιστοι μόνο μπορούσαν να σταθούν στα πόδια τους. Υπήρχε όμως και μια ομάδα κρατουμένων, κάπως πιο δυνατών, που από τις αρχές Απριλίου είχαν συγκροτήσει μέσα στο χάος των κατάμεστων παραπηγμάτων μια μυστική ομάδα αντίστασης. Και όταν μπήκαν οι Αμερικανοί και έκαναν συστηματικές έρευνες σε κάθε γωνιά του στρατοπέδου, τους δήλωσαν ότι ήταν μέλη της Διεθνούς Επιτροπής Κρατουμένων.

Την τελευταία του πνοή άφησε σε ηλίκία 94 ετών ο Χένρι Κίτσκα, ένας από τους τελευταίους ανθρώπους που είχε καταφέρει να επιβιώσει από το Άουσβιτς, έσβησε νικημένος από τον θανατηφόρο κορωνοϊό.

Ο Κίτσκα είχε περάσει 2,5 χρόνια της ζωής του σε στρατόπεδα συγκέντρωσης των ναζί, από τον Σεπτέμβριο του 1942 ως τον Απρίλιο του 1945, καθώς τόσο εκείνος, όσο και η υπόλοιπη οικογένειά του απήχθησαν από το σπίτι τους στο Βέλγιο από τους Γερμανούς.

Μετά από τον Πόλεμο, επέστρεψε στο Βέλγιο, όπου αφιέρωσε τη ζωή του στο να δίνει διαλέξεις σε σχολεία και να μιλάει σε παιδιά για τη σκοτεινή πλευρά του πολέμου, αλλά και της ναζιστικής Γερμανίας.

Η εξέγερση στο Γκέτο της Βαρσοβίας ξεκίνησε στις 19 Απριλίου 1943 και τελείωσε στις 16 Μαΐου του ιδίου έτους. Η 19η Απριλίου 1943 (έναρξη της εξέγερσης) αντιστοιχεί με την 14η Νισάν 5703 στο Εβραϊκό ημερολόγιο. Μετά την ίδρυση του Κράτους του Ισραήλ δεν υπήρξε ομοφωνία από τις τότε θρησκευτικές και πολιτικές αρχές του Ισραήλ και της Διασποράς να θεσπιστεί η ημερομηνία αυτή (14 Νισάν) ως Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος γιατί θα μπορούσε να συμπίπτει με τις ημέρες του Πέσαχ.

Έτσι το 1951 η Ισραηλινή Βουλή (Κνέσετ) αποφάσισε οριστικά η Ημέρα Μνήμης των Μαρτύρων της Shoah να είναι η 27η Νισάν. Έτσι, η Γιομ Ασοά είναι μέσα στον μήνα Νισάν (εξέγερση στο Γκέτο), αλλά μία εβδομάδα τουλάχιστον αργότερα από την περίοδο του Πέσαχ.

Η ημερομηνία αυτή (27 Νισάν) συμπίπτει, επίσης πολύ συμβολικά, με μία εβδομάδα πριν (7 ημέρες) από την Γιομ Αζικαρόν (Ημέρα μνήμης των πεσόντων στους πολέμους του Κράτους του Ισραήλ) και 8 ημέρες πριν από την Γιομ Αατσμαούτ (Ημέρα Ανεξαρτησίας του Ισραήλ το 1948).