Της Κυριακής Τσολάκη

  Είναι γνωστό ότι ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος ανάμεσα στα πολλά δεινά που προκάλεσε έγινε η αιτία να εξοντωθούν ολόκληρες εβραϊκές συλλογικότητες παγκοσμίως. Μετά τη λήξη του όσοι επιζώντες επέστρεψαν στις εστίες τους συνάντησαν τεράστιες δυσκολίες στην προσαρμογή τους στη νέα κατάσταση και χρειάστηκαν ένα μεγάλο χρονικό διάστημα για να ισορροπήσουν στην καινούργια συνθήκη. Έτσι και η ανασυγκρότηση της Ισραηλιτικής Κοινότητας της Θεσσαλονίκης δεν ήταν κάτι εύκολο ούτε και ανώδυνο. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι στα πρώτα χρόνια της επιστροφής οι ανάγκες για περίθαλψη ήταν τεράστιες, υπήρχαν άρρωστοι, έγκυες, παιδιά, χήρες και ηλικιωμένοι, ενώ ένα μικρό παράδειγμα του πλήρους αποσυντονισμού της Ι.Κ. Θεσσαλονίκης ήταν ότι παρατηρούνταν μια εξαιρετικά μπερδεμένη κατάσταση στο συσσίτιο γιατί αρκετοί από τους εγγεγραμμένους δεν πήγαιναν να πάρουν τη μερίδα τους, αντίθετα σιτίζονταν συχνά πολλοί οι οποίοι είχαν την οικονομική δυνατότητα να πληρώσουν το συσσίτιο που έπαιρναν. Επιπροσθέτως, ένα πολύ σοβαρό ζήτημα ήταν η προσπάθεια επανάκτησης των κατασχεμένων ακινήτων…

Στη μνήμη του Μωυσή Γιουσουρούμ, μιας εμβληματικής φυσιογνωμίας του Ελληνικού Εβραϊσμού, που  απεβίωσε στην Αθήνα στις 26.11.2018, αναδημοσιεύουμε το παρακάτω άρθρο με την ιστορική αφήγηση για τη ζωή του σε συνέντευξη που είχε παραχωρήσει στο δημοσιογράφο Βίκτωρα Ισ. Ελιέζερ το 2011 για το περιοδικό «ΑΛΕΦ» της Ισραηλιτικής Κοινότητας Αθηνών.

Μωυσής Γιουσουρούμ: Είμαι περήφανος που είμαι Έλληνας – να είστε περήφανοι που είστε Εβραίοι

Στη γειτονιά του Ψειρή και το Μοναστηράκι στην Αθήνα, υπάρχει ένας μεγάλος αριθμός παλαιοπωλείων. Ένα όνομα εβραϊκό, το επίθετο του Μποχώρ Ισαάκ Γιουσουρούμ, που άνοιξε το πρώτο παλαιοπωλείο εκεί, σηματοδότησε την περιοχή και ολόκληρη την πόλη. Τα καταστήματα του είδους πλήθυναν, η αγορά στο Μοναστηράκι κυριαρχεί στο κέντρο της Αθήνας, και ο Ελία Γιουσουρούμ εκλέγεται πρώτος Πρόεδρος του συνδικάτου Παλαιοπωλών.
Ήταν ένα Σάββατο πρωινό του Μάη, στη Συναγωγή στην Αθήνα, που βλέπω ένα ψηλό ηλικιωμένο κύριο με μουστάκι, γύρω στα -90 θάταν, και πλησιάζω για να τον γνωρίσω.

Του λέω το όνομα μου. Γνώριζα καλά τον παππού σου, μου απαντάει, το Βίκτωρα Ελιέζερ. Ήταν φίλος με τον πατέρα μου. Είμαι ο Μωυσής Γιουσουρούμ, τι μου θυμίζεις τώρα;;;

Μια ιστορία άγνωστη, μια συναρπαστική περιπέτεια, αρχίζει να αποκαλύπτεται
- Θα έρθω ένα απόγευμα, να τα πούμε από κοντά, διακόπτω την αφήγηση του, κάθε ζωντανή μαρτυρία είναι πτυχή της ιστορίας, που θέλω να καταγράψω για να διαβάσουν οι αναγνώστες του Αλεφ.

Ρεπορτάζ: Βίκυ Παπαδογιαννάκη

Απομεινάρι της εβραϊκής κοινότητας της Κρήτης που διώχθηκε άγρια από τους Γερμανούς και αφανίστηκε μέσα σε μια νύχτα το 1944 με την βύθιση του πλοίου Τάναϊς, η εβραϊκή Συναγωγή Ετζ Χαγίμ, η μοναδική σωζόμενη στην Κρήτη, μαρτυρά την παρουσία των εβραίων στο νησί από την εποχή της ενετοκρατίας και μέχρι τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.

Χτισμένη σε ένα από τα πιο γραφικά σοκάκια της παλιάς πόλης των Χανίων, αποτελεί το χαρακτηριστικότερο κτίσμα μιας ολόκληρης συνοικίας που μέχρι και σήμερα ονομάζεται Εβραϊκή ή Οβραϊκή.

Η Εβραϊκή συνοικία των Χανίων είναι η περιοχή που περικλείεται από τις οδούς Χάληδων, Ζαμπελίου, Σκουφών και Πόρτου.

Στην οδό Κονδυλάκη, που είναι και πιο πλατιά από όλες τις άλλες για να χωρούν επί ενετοκρατίας να περνούν τα κάρα, ζούσαν επιφανείς Εβραίοι. Η φυσιογνωμία της παραμένει αναλλοίωτη στο χρόνο με πολλά αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά να την καθιστούν ως τις μέρες μας ξεχωριστή.

Για την ιστορία της εβραϊκής Συναγωγής, μίλησε στην Κρήτη ΤV με αφορμή την παρουσίαση του βιβλίου του Νίκου Ψιλάκη στην εκπομπή «Αντιθέσεις» και στον Γιώργο Σαχίνη, η ιστορικός και υπεύθυνη της Αστικής Μη Κερδοσκοπικής Εταιρίας Ετζ Χαγίμ κ. Άννια Τζούκμκαντελ: «Μετά τον πόλεμο δεν υπήρχε πια κοινότητα εδώ και η Συναγωγή έπαψε να λειτουργεί. Οι ναζί είχαν καταστρέψει και πολλά σπίτια στα Χανιά και ο κόσμος δεν είχε αρκετό χώρο. Έτσι στη Συναγωγή βρήκε τότε καταφύγιο μία οικογένεια η οποία έζησε σ’ αυτήν μέχρι το 1955. Τα χρόνια που ακολούθησαν η Συναγωγή ρήμαζε και μαζί χάνονταν ένα κομμάτι της ιστορίας των Εβραίων της Κρήτης». Μέχρι και το 1996, η εβραϊκή Συναγωγή Έτζ Χαγίμ αποτελούσε ένα από τα πολλά εγκαταλελειμμένα και ετοιμόρροπα κτίσματα της παλιάς πόλης. Τότε ήταν που ο Νίκος Σταυρουλάκης με δική του πρωτοβουλία και πολλή αγάπη, άρχισε τις εργασίες για την ανακαίνιση της Συναγωγής. Το κτήριο αποκαταστάθηκε και το 1999 άρχισε να λειτουργεί και πάλι σαν Συναγωγή. Η μεγαλύτερη κοινότητα των εβραίων της Κρήτης ζούσε στα Χανιά. «Οι περισσότεροι εβραίοι των Χανίων έμεναν σ’ αυτή τη συνοικία, όμως πρέπει να πούμε πως δεν ήταν μόνο Εβραίοι που έμεναν εδώ, ήταν και Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι, Τουρκοκρητικοί όπως τους λέμε» σημείωσε η κα Τζούκμαντελ.

Σήμερα η εβραϊκή κοινότητα της Κρήτης δεν ξεπερνά τα είκοσι άτομα. Οι θρησκευτικές γιορτές και τελετές της κοινότητας πραγματοποιούνται στη Συναγωγή των Χανίων την οποία επισκέπτεται ραβίνος δύο με τρεις φορές το χρόνο.

Η Συναγωγή ωστόσο λειτουργείται κανονικά όλο το χρόνο και τηρείται πιστά η αργία του Σαββάτου που θεωρείται από τις αρχαιότερες γιορτές του αρχαίου Ισραήλ.

Η ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΑΦΑΝΙΣΜΟΥ ΤΩΝ ΕΒΡΑΙΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

Η συγκλονιστική ιστορία της βύθισης του ατμόπλοιου Τάναϊς στις 9 Ιουνίου του 1944, που σήμανε τον αφανισμό της Εβραϊκής κοινότητας της Κρήτης, φωτίζεται μέσα από τις σελίδες του νέου ιστορικού μυθιστορήματος του Νίκου Ψιλάκη με τίτλο «Κι οι θάλασσες σωπαίνουν» για το οποίο μίλησε ο συγγραφέας στις 23.11.2018 στην εκπομπή Αντιθέσεις της ΚΡΗΤΗ TV και στον Γιώργο Σαχίνη.

Ο αφηγητής και ήρωας του μυθιστορήματος ανασκάλεψε μνήμες περπατώντας στα σοκάκια της Εβραϊκής συνοικίας των Χανίων που άδειασε μέσα σε λίγα λεπτά και οι κάτοικοι της πνίγηκαν σε ένα ναυάγιο που έμεινε στην ιστορία ως το πιο σκοτεινό περιστατικό της ναζιστικής εποχής. Η διαταγή των Γερμανών που έπρεπε να εκτελεστεί μέσα σε 45 λεπτά ήταν σαφής. Περίπου τριακόσιοι Εβραίοι από τα Χανιά, 26 από το Ηράκλειο και 5 οικογένειες από το Ρέθυμνο χάθηκαν χωρίς ποτέ να ξεκαθαριστούν οι ακριβείς συνθήκες βύθισης του πλοίου Τάναϊς το οποίο τορπιλίστηκε από Άγγλους.

Ανάμεσα στους Εβραίους της Κρήτης που στοιβάχτηκαν βίαια στο πλοίο Τάναϊς για να βυθιστούν στα νερά του κρητικού πελάγους, βρίσκονταν ακόμη Ιταλοί στρατιώτες και εβδομήντα ένας Κρητικοί από το Ηράκλειο, το Ρέθυμνο, τον Αποκόρωνα και τους Κάμπους Κεραμειών.

Σ’ αυτό το μικρό χωριό οι κάτοικοι μεταφέρουν μέχρι σήμερα μαρτυρίες των προγόνων τους για τους 24 Καμπιανούς που παρασύρθηκαν στο βυθό μαζί με 279 Εβραίους και 19 Ιταλούς.

Η διάσωση της εβραϊκής κοινότητας της Ζακύνθου το 1943, είναι, αναμφίβολα, μία από τις πιο σημαντικές και συγκλονιστικές σελίδες της ιστορίας του τόπου. Το θάρρος, ο αλτρουισμός και η αυτοθυσία των κατοίκων του νησιού, οι οποίοι αψήφησαν τη γερμανική θηριωδία και δεν πρόδωσαν ούτε έναν Εβραίο, αποτελεί παγκόσμιο παράδειγμα γενναιότητας και φιλανθρωπίας.
Η “Ιστορική Μνήμη” αποτελεί το επίκεντρο στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα “Europeans For Peace” που “τρέχει” το Γερμανικό Ίδρυμα “Μνήμη, Ευθύνη και Μέλλον” (EVZ – Erinnerung, Verantwortung und Zukunft) και στο οποίο συμμετέχει το Επαγγελματικό Λύκειο Λεχαινών σε συνεργασία με το Επαγγελματικό Σχολείο BBS 1 της πόλης Kaiserslautern.

Στο πλαίσιο αυτό οι μαθητές του Επαγγελματικού Λυκείου Λεχαινών πραγματοποίησαν την Κυριακή 9 Δεκεμβρίου 2018 μονοήμερη εκπαιδευτική εκδρομή στο νησί της Ζακύνθου με σκοπό μαθητές και εκπαιδευτικοί από Ελλάδα και Γερμανία να γνωρίσουν την υποδειγματική στάση, το θάρρος (civil courage) και την ανθρωπιά των Ζακυνθινών που επέδειξαν κατά τη διάρκεια της κατοχής του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στους Εβραίους συμπατριώτες τους γλιτώνοντάς τους από το βέβαιο θάνατο. Βασικά σημεία της επίσκεψης είναι η εκκλησία του Αγίου Σπυρίδωνα και το μνημείο της Εβραϊκής Συναγωγής. Οι πανανθρώπινες αξίες της αλληλεγγύης και της συμπόνιας και, μάλιστα, με κίνδυνο της ίδιας σου της ζωής δεν είναι απλά ένα σενάριο. Είναι μια πραγματικότητα, που την αναγνωρίζουν οι Ισραηλινοί σε όλο τον κόσμο. Αυτή την παροιμιώδη γενναιότητα που επέδειξαν οι Ζακυνθινοί σε κρίσιμες ώρες, την κατέγραψε η σύγχρονη ιστορία.