Του Κώστα Βούλγαρη

Γεννημένος το 1938 στα Χανιά, ο Ιωσήφ Βεντούρα είναι ένας από τους ελάχιστους Εβραίους της Κρήτης που διέφυγε την “επιχείρηση σκούπα”, κατά την οποία οι σχεδόν 300 ομόθρησκοί του που κατοικούσαν στο νησί τον Ιούνιο του 1944 συνελήφθησαν και επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο “Ταναΐς”, με προορισμό τον Πειραιά και τελική κατάληξη των “επιβατών” κάποιο από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το οποίο όμως ατμόπλοιο βυθίστηκε αύτανδρο στα νερά του Αιγαίου, ανοιχτά της Σαντορίνης.

Ογδόντα οκτώ από τα θύματα είναι παιδιά, αρκετά από τα οποία συνομήλικοι και φίλοι του Βεντούρα.

Με την ποιητική ελεγειακή σύνθεση Ταναΐς εμφανίζεται ο Βεντούρα στην ποίηση, όμως όχι στα χρόνια της δεκαετίας του 1960, όπως θα ανέμενε η βιολογική γραμματολογική γενεαλόγηση, αλλά στην αρχή του επόμενου αιώνα, το 2001: Μα πού λοιπόν οδηγεί η σύσπαση της μνήμης; Το πρόβλημα βεβαίως δεν είναι γραμματολογικό, μα άλλης τάξης, βαθύτατα οντολογικό: Ήταν πρόβλημα γενεών. Ακριβώς αυτή τη διαστολή του χρόνου εκφράζει η ποιητική εμφάνιση του Βεντούρα στα εξήντα τρία του χρόνια, μια εμφάνιση όχι άπαξ αλλά με συνέχεια αρκετές ποιητικές συλλογές, καθώς και μεταφράσεις.

Η εξόντωση του συνόλου σχεδόν της εύρωστης, πολυπληθούς εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, η οποία έφτασε στο 96% του συνόλου της (πάνω από 45.000 ψυχές), υπήρξε μια από τις μελανότερες σελίδες της ναζιστικής κατοχής όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά πανευρωπαϊκά. Υπήρξε, επιπλέον, μια γενοκτονία που επί δεκαετίες βρισκόταν στο περιθώριο του επίσημου αφηγήματος, όπως γενικότερα η μοίρα των Ελλήνων Εβραίων στον Β’ Παγκόσμιο.

Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης ξεχωρίζει, εντούτοις: ήταν η μόνη μεγάλη πόλη στη Γηραιά Ήπειρο όπου οι Εβραίοι, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν μαζικά εκεί από τον 14ο αιώνα και μετά, αποτελούσαν προπολεμικά την πλειοψηφία των κατοίκων, ήταν δηλαδή μια πόλη κατά βάση εβραϊκή, γι’ αυτό και ήταν επίσης γνωστή ως «Madred’ Israel», «Μάνα του Ισραήλ». Ήταν, επιπλέον, μια από εκείνες τις πόλεις, οι προύχοντες της οποίας, ανάμεσά τους οι δύο κατοχικοί δήμαρχοι, δεν έκαναν σχεδόν τίποτε για να αποσοβήσουν ή έστω να περιορίσουν το κακό.

Ιστορικά στοιχεία για τη ζωή, τη δράση, το οικονομικό και πολιτιστικό αποτύπωμα της εβραϊκής κοινότητας στην Ξάνθη από το πόνημα του ιστοριοδίφη Δημήτρη Κασαπίδη

Στην Πλατεία Ελευθερίας θα τοποθετηθεί Μνημείο για τους Εβραίους της Ξάνθης. Το Δημοτικό Συμβούλιο με ομόφωνη απόφασή του αποδέχθηκε το αίτημα του ΠΑΚΕΘΡΑ και παραχωρεί ένα τμήμα της πλατείας για το σκοπό αυτό.

Η επιλογή του χώρου δεν είναι τυχαία καθώς βρίσκεται  στην προέκταση του νοητού άξονα της οδού 12 Αποστόλων όπου υπήρχαν προπολεμικά εβραϊκές κατοικίες. Όπως μας πληροφόρησε ο αντιδήμαρχος Τεχνικών υπηρεσιών και έργων κ. Γιάννης Ζερενίδης που έκανε την εισήγηση προς το δημοτικό συμβούλιο, το Μνημείο θα περιλαμβάνει ένα μονόλιθο από γρανίτη (φωτογραφία) που θα μεταφερθεί από το Λιμνίο και μια επιτύμβια στήλη όπου θα γίνεται αναφορά στην μνήμη της εβραϊκής κοινότητας της Ξάνθης σε τρεις γλώσσες (Ελληνικά – Εβραϊκά – Αγγλικά) και θα υπάρχει σμιλευμένη η επτάφωτη λυχνία,  το εβραϊκό σύμβολο. Το ΠΑΚΕΘΡΑ έχει  ήδη μελέτη και η παραχώρηση του χώρου από τον δήμο αποτελεί μια πράξη αναγνώρισης της συμβολής της εβραϊκής κοινότητας στην ακμάζουσα περίοδο της Ξάνθης αλλά και στην ανάδειξη της ιστορίας της.

Την εκκρεμότητα της επιστροφής στην Ελλάδα των Αρχείων των Ισραηλιτικών Κοινοτήτων έθεσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης στον Βλαντιμίρ Πούτιν κατά τη διάρκεια της συνάντησης στο Σότσι, με τον Πρόεδρο της Ρωσίας να αποδέχεται το πάγιο αίτημα της χώρας μας.

Η συμφωνία, η οποία ανακοινώθηκε κατά τις δηλώσεις των δύο ηγετών, δρομολογεί τον επαναπατρισμό των Αρχείων, τα οποία κλάπηκαν από τις ναζιστικές δυνάμεις κατοχής κατά την υποχώρησή τους από την Ελλάδα και στη συνέχεια εντοπίστηκαν από τον σοβιετικό στρατό στο Βερολίνο, μετά την κατάληψη της πόλης.

Η επιστροφή των Αρχείων, τα οποία σήμερα φιλοξενούνται στη Μόσχα, στις εγκαταστάσεις όπου φυλάσσονται τα ρωσικά Στρατιωτικά Αρχεία, αποτελούσε σταθερή επιδίωξη της Ελλάδας εδώ και δεκαετίες, τονίζουν οι ίδιες πηγές.