Το αυξανόμενο ενδιαφέρον για τις εβραϊκές σπουδές που έχει σημειωθεί τα τελευταία χρόνια στις κοινωνικές επιστήμες στην Ελλάδα (Ιστορία, Ανθρωπολογία, κτλ.) περιστρέφεται κατά κύριο λόγο γύρω από τη Θεσσαλονίκη, εξέχον εβραϊκό κέντρο της Oθωμανικής Αυτοκρατορίας και του ελληνικού κράτους. Η έρευνα για τις μικρότερες πληθυσμιακά εβραϊκές κοινότητες αναπτύσσεται με βραδύτερο ρυθμό.

Στο πλαίσιο αυτό, η ιστορία των εβραίων της Κρήτης, μιας από τις λιγότερο μελετημένες περιπτώσεις μικρής κοινότητας, έχει προσελκύσει ως ένα βαθμό το ακαδημαϊκό ενδιαφέρον, οι γνώσεις μας όμως παραμένουν σε μεγάλο βαθμό αποσπασματικές. Επιθυμώντας να συμβάλουν στην περαιτέρω διερεύνηση της ιστορίας των εβραίων της Κρήτης και των κοινοτήτων τους, τα ΓΑΚ – Ιστορικό Αρχείο Κρήτης διοργανώνουν επιστημονική συνάντηση στα Χανιά με θεματικό επίκεντρο την εβραϊκή παρουσία στην Κρήτη. Η συνάντηση εστιάζει χρονικά στην περίοδο από τις αρχές του 19ου αιώνα ως και τα πρώτα μεταπολεμικά χρόνια, και επιχειρεί να θέσει μια σειρά ερωτημάτων που αφορούν την πολιτική, κοινωνική, οικονομική και πολιτισμική ιστορία του 19ου και 20ού αιώνα.

Η ημερίδα θα πραγματοποιηθεί την Κυριακή 13 Οκτωβρίου 2019 στο Κέντρο Αρχιτεκτονικής Μεσογείου (Κ.Α.Μ.), στο παλιό λιμάνι των Χανίων, από τις 3.00 ως τις 9.00 μ.μ. με συνδιοργανωτές την ΚΕΠΠΕΔΗΧ-ΚΑΜ και τον Δήμο Χανίων, την Περιφερειακή Ενότητα Χανίων και τους Φίλους του Ιστορικού Αρχείου Κρήτης.

Την Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου 2019 έγιναν στη Βέροια τα αποκαλυπτήρια Μνημείου Ολοκαυτώματος, στον χώρο του παλαιού εβραϊκού νεκροταφείου, στον συνοικισμό Προμηθέως. Η τελετή αποκαλυπτηρίων εντάχθηκε στο πλαίσιο του τριημέρου εκδηλώσεων Μνήμης του IHRA στη Βέροια (20-22.9.2019).

Το Μνημείο απεικονίζει μια μενορά και είναι τοποθετημένο μπροστά στον οικίσκο που είχε χτιστεί ως υπόμνηση του εβραϊκού νεκροταφείου, όταν αυτό παραχωρήθηκε στον Δήμο για να στεγάσει χώρο αθλοπαιδιών. Το Μνημείο, δωρεά της Ι.Κ. Θεσσαλονίκης, κατασκευάστηκε από τον πολιτικό μηχανικό Δαυίδ Φρανσές, και δεσπόζει στον υπερυψωμένο χώρο πάνω από την περιμετρική παράταξη των λίγων ταφόπλακων που έχουν απομείνει μέχρι σήμερα κι έχουν δώσει το τοπωνύμιο «εβραϊκά μνήματα» στην περιοχή. Δίπλα του, σε μαρμάρινες πλάκες, αναγράφεται σε τρείς γλώσσες, ελληνικά, αγγλικά και εβραϊκά: «Οι κάτοικοι της Βέροιας εκτοπίστηκαν από τη γενέτειρά τους την 1η Μαΐου 1943 και εξοντώθηκαν από τους Ναζί στα στρατόπεδα θανάτου του Άουσβιτς-Μπίρκεναου. Η πόλη της Βέροιας θυμάται το Ολοκαύτωμα των 6.000.000 Εβραίων και αφιερώνει το μνημείο αυτό στην ιερή μνήμη των θυμάτων».

Η εκδήλωση ξεκίνησε με επιμνημόσυνη δέηση που ανέπεμψε ο Ραββίνος Θεσσαλονίκης Ααρών Ισραέλ, και συνεχίστηκε με προσφωνήσεις επισήμων.

Είκοσι χρόνια αναζητούσε η Rachel Hadayo (Ραχήλ Χαντάγιο) την άκρη του νήματος για να αρχίσει να ξετυλίγει το «κουβάρι» της ιστορίας των προγόνων της, που στις αρχές της δεκαετίας του ΄30 εγκατέλειπαν άρον- άρον τη Θεσσαλονίκη, παρασυρόμενοι από το κύμα αντισημιτισμού που έπεσε σαν επιδημία πάνω στην εβραϊκή κοινότητα της πόλης, αλλά και υπό το βάρος της οικονομικής κρίσης που ταλάνιζε την Ελλάδα ως απόρροια της παγκόσμιας κρίσης του 1929. Μεγαλώνοντας σ΄ ένα καλά προστατευμένο οικογενειακό πλαίσιο, η Ισραηλινή ιστορικός θυμάται τους δικούς της να σιγοψιθυρίζουν στα λαντίνο (ή ισπανοεβραϊκά) ό,τι δεν ήθελαν να καταλάβουν οι μικρότεροι -όπως η ίδια- στην ηλικία, ενώ πέπλο ...σιωπής σκέπαζε το παρελθόν της οικογένειας.

Μία ασπρόμαυρη φωτογραφία του πατέρα της στην τρυφερή ηλικία των 3 ετών και μία των παππούδων της ήταν τα μοναδικά εκ Θεσσαλονίκης κειμήλια που είχε στην κατοχή της, όταν αποφάσισε να αρχίσει να ανασυνθέτει το οικογενειακό «παζλ». Ήταν τότε που τα βήματα της ζωής την οδήγησαν στην πόλη απ΄ όπου άρχισαν όλα, τη Θεσσαλονίκη, και το ιστορικό αρχείο της άλλοτε ακμάζουσας ισραηλιτικής της κοινότητας. 

«Όταν ήρθα για πρώτη φορά στη Θεσσαλονίκη, πριν από περίπου έναν χρόνο, δεν είχα συγκεκριμένο σκοπό. Ήθελα απλώς να δω την πόλη των προγόνων μου. Ώσπου, ένα βράδυ, εκεί που καθόμουν με φίλους έλαβα ένα email από κάποιο αρχείο στο οποίο είχα αποταθεί αναζητώντας τις ρίζες της οικογένειάς μου. Ήταν τότε που άρχισε να ξετυλίγεται το κουβάρι της ιστορίας...», αφηγείται στο Αθηναϊκό/Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων η κ. Χαντάγιο, η οποία στον χρόνο που μεσολάβησε από εκείνο το email έως τον φετινό Ιούλιο, που βρέθηκε και πάλι στη Θεσσαλονίκη αναζητώντας, στοχευμένα πλέον, στοιχεία για την οικογένειά της, προσπάθησε να συλλέξει όσα στοιχεία μπορούσε. Δεν ήταν όμως αρκετά- η ψυχή της «διψούσε» για περισσότερα, όπως λέει.

Μήνυμα κατά του φασισμού και της ρητορικής μίσους έστειλε στις 2.6.2019 η εκδήλωση μνήμης των θυμάτων του πλοίου Τάναϊς, που πραγματοποιήθηκε στο Μνημείο Θυμάτων Τάναϊς, στο Κουμ Καπί.

Την εκδήλωση διοργάνωσε η Συναγωγή Χανίων,  ενώ ακολούθησε ομιλία από το Γενικό  Γραμματέα του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, Βίκτωρ Ελιέζερ.
Κατά την έναρξη της εκδήλωσης τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση από τον Μητροπολίτη Κυδωνίας και Αποκορώνου κ. Δαμασκηνό, ακολούθως δέηση από τον Σοφολογιώτατο Ραβίνο Αθηνών, κ. Γαβριήλ Νεγρίν και από τον Αιδεσιμολογιώτατο π. Λούκα Ρωμάνι, εκπρόσωπο της Καθολικής Εκκλησίας Χανίων.

«Η λήθη του Ολοκαυτώματος, η παραποίηση της ιστορίας δεν θα περάσει» επεσήμανε ο Γενικός Γραμματέας του Κεντρικού Ισραηλιτικού Συμβουλίου Ελλάδος, Βίκτωρ Ελιέζερ, ο οποίος αναφέρθηκε στον ξεριζωμό της κοινότητας των Εβραίων στα Χανιά που «αφανίστηκε ολοκληρωτικά από τον τόπο της στο όνομα του αντισημητικού μίσους.