Άρθρο του Ηλία Τζιώρα, Υπ. Διδάκτορα Ψηφιοποίησης Πολιτιστικής Κληρονομιάς & Τοπικής Ιστορίας (Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου)

Το ψαροχώρι του Δεδέαγατς (δέντρο του καλόγερου στην οθωμανική γλώσσα) ήταν ένας μικρός οικισμός με φυσικό λιμανάκι στη Θράκη ως να αποφασίσει ο Γερμανοεβραίος Βαρόνος Χιρς (ΜauricedeHirsch) να γίνει σιδηροδρομικός κόμβος διασύνδεσης των σημαντικότερων πόλεων των Βαλκανίων στα τέλη του 19ου αιώνα. Τα τρένα έφτασαν και μετέφεραν ευρωπαϊκό αέρα στην (μετέπειτα) Αλεξανδρούπολη και στην υπόλοιπη Βόρεια Ελλάδα που είχε ακόμα άρωμα Ανατολής.

Ο Σιδηρόδρομος και το Λιμάνι χάραξαν την ιστορία της Αλεξανδρούπολης και δημιούργησαν μια πόλη νέα και κοσμοπολίτισσα με διεθνείς τράπεζες, προξενεία και εμπορικούς ακολούθους ξένων χωρών. Ανάμεσα στους πληθυσμούς που μετακινήθηκαν στη νέα πόλη για εργασία και καλύτερο μέλλον ήταν και Εβραϊκής καταγωγής όπως φαίνεται στις απογραφές. Το 1889 ήταν 35 άτομα ενώ το 1928 κατοικούσαν 181 συμπολίτες μας Εβραϊκής καταγωγής, όπως καταγράφει ο ιστορικός ερευνητής κύριος Θρασύβουλος Παπαστρατής.

Στις αρχές της τραγικής δεκαετίας του 1940, οι Εβραίοι της Αλεξανδρούπολης ήταν περίπου 150. Μαζί με τους ομοθρήσκους τους όλων των περιοχών της Θράκης και της Ανατολικής Μακεδονίας, συνελήφθησαν το βράδυ της 3ης Μαρτίου 1943 από τις Γερμανο-Βουλγαρικές Αρχές Κατοχής και στάλθηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου.

H πατρίδα μας ανέλαβε για έναν χρόνο την προεδρία της Διεθνούς Συμμαχίας για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος, παίρνοντας τη σκυτάλη από τη Γερμανία. Η Ελλάδα υπήρξε μια χώρα που είδε το 86% του εβραϊκού πληθυσμού της να χάνεται κατά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ιστορικές κοινότητες αιώνων σβήστηκαν από τον χάρτη. Ομως το στοίχημα της μη λησμονιάς δεν είναι μόνο εθνικό, αλλά παγκόσμιο: πώς θα διασώσουμε την αλήθεια σε έναν κόσμο όπου η αλλοίωση των τεκμηρίων και της Ιστορίας κερδίζει έδαφος στο Διαδίκτυο και σε οπαδούς θεωριών συνωμοσίας. Αυτό είναι το μείζον.

Διαβάζοντας την είδηση για την ελληνική προεδρία του ΙΗRA (International Holocaust Remembrance Alliance), μου ήλθε στο μυαλό ένας άνθρωπος που κουβαλάει τη μνήμη ολομόναχος. Είναι ο τελευταίος επιζών Εβραίος της Δράμας, ο Ιάκωβος Κοέν. Την ιστορία του την είχε γράψει στην «Κ» ο αγαπημένος συνάδελφος Σταύρος Τζίμας το 2017, στο άρθρο του με τίτλο «Η προσωπική έρημος ενός Εβραίου». Ο Κοέν φέρει στους ώμους του την τεράστια ιστορική και πολιτιστική κληρονομιά των κοινοτήτων της Βόρειας Ελλάδας, από τις Σέρρες μέχρι την Καβάλα και τον Εβρο. Ριζωμένες εκεί από τα βάθη του χρόνου, ακμάζουσες και φιλήσυχες, έχασαν τα μέλη τους για πάντα στην Τρεμπλίνκα και στο Αουσβιτς.

Της Σοφίας Παπαδοπούλου

Το ημερολόγιο έδειχνε 24 Μαρτίου 1917 και στο σπίτι του λευκοσιδηρουργού Αβραάμ Μπουρλά και της συζύγου του Ρασέλ, στην οδό Βενιζέλου, στη Θεσσαλονίκη, γέλια και χαρές συνόδευαν τον ερχομό του γιου τους Ιντό στον κόσμο. Τότε, τίποτα δεν προμήνυε το «γκρίζο» σύννεφο που έμελλε να σκεπάσει την πόλη λίγους μήνες αργότερα, με τη μεγάλη πυρκαγιά του Αυγούστου, η οποία αφάνισε από τον χάρτη ολόκληρες συνοικίες. Αλλά ούτε και το «μαύρο» της ναζιστικής θηριωδίας, δυόμισι δεκαετίες αργότερα, που έκοψε βίαια το νήμα της ζωής της συντριπτικής πλειοψηφίας των Εβραίων της Θεσσαλονίκης.

Ο Ιντό Μπουρλά ήταν από τους λιγοστούς Εβραίους της Θεσσαλονίκης που κατάφερε να διαφύγει τη σύλληψη και τη μεταφορά στα στρατόπεδα θανάτου της ναζιστικής μηχανής θανάτου. Κατάφερε επίσης να ξαναστήσει, μέσα στις στάχτες που άφησε πίσω του ο πόλεμος και το Ολοκαύτωμα, τη ζωή του και να χαράξει, μαζί με τον αδελφό του Μωύς (πατέρα του νυν προέδρου και διευθύνοντα συμβούλου της Pfizer Άλμπερτ Μπουρλά), τη δική του ξεχωριστή πορεία στην ιστορία της ποτοποιίας στη μεταπολεμική Θεσσαλονίκη.

Το 1988, το ΚΙΣΕ με την έγκριση του ΟΣΕ, ανέγειρε στον Σιδηροδρομικό Σταθμό Λιανοκλαδίου αναθηματική στήλη στη μνήμη των Ελλήνων Εβραίων που στη διάρκεια της Κατοχής εργάστηκαν στα καταναγκαστικά έργα για την αποκατάσταση του σιδηροδρομικού δικτύου και στη συνέχεια εκτοπίστηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου.

Το ΚΙΣΕ πληροφορήθηκε ότι αυτή η αναμνηστική στήλη μετά την ανακαίνιση του Σταθμού από την Ferrovie dello Stato Italiane Group (FSI), στην οποία πωλήθηκε η ΤΡΑΙΝΟΣΕ, δεν υπάρχει πια και απέστειλε την παρακάτω επιστολή στον Υπουργό Υποδομών & Μεταφορών Κώστα Καραμανλή και  στον Διευθύνοντα Σύμβουλο της TΡΑΙΝΟΣΕ Φίλιππο Τσαλίδη.             

«Αξιότιμε κ. Υπουργέ,

Θα θέλαμε να θέσουμε υπόψη σας το θέμα της αφαίρεσης της αναθηματικής πλάκας από τον Σιδηροδρομικό Σταθμό Λιανοκλαδίου, η οποία είχε τοποθετηθεί το 1988, στην μνήμη 500  Ελλήνων Εβραίων που στη διάρκεια της Κατοχής εργάστηκαν στα καταναγκαστικά έργα για την αποκατάσταση του σιδηροδρομικού δικτύου και στη συνέχεια εκτοπίστηκαν στα ναζιστικά στρατόπεδα του θανάτου, βρίσκοντας τραγικό τέλος, μαζί με τα έξι εκατομμύρια των Εβραίων της Ευρώπης, θυμάτων του Ολοκαυτώματος.