ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ 22.12.2021, του Σταύρου Τζίμα

Σκυμμένος επί πέντε ημέρες, το 2010, πάνω από ένα τραπέζι, ο Πολ Χάγουελ μελετούσε έγγραφα, στη βιβλιοθήκη του ρωσικού υπουργείου Άμυνας στη Μόσχα. Ο αρχειοθέτης τού έφερνε από το υπόγειο κούτες και φακέλους κι εκείνος ανέσυρε χαρτιά τα οποία διάβαζε και αξιολογούσε. Εβραίος της Θεσσαλονίκης, ο Χάγουελ είχε σταλεί από το ελληνικό ΥΠΕΞ, ως ειδήμων, να μελετήσει το περιεχόμενο των κλεμμένων (1943) από τους Γερμανούς αρχείων της Ισραηλιτικής Κοινότητας, ώστε να αποκτήσει η Αθήνα, που διεκδικούσε την επιστροφή τους, μια εικόνα για το περιεχόμενό τους.

Τι περιέχουν, λοιπόν, τα πολυσυζητημένα αυτά αρχεία για την επιστροφή των οποίων η ελληνική πλευρά έχει αποδυθεί από τη δεκαετία του ’90, οπότε έγινε γνωστή η μεταπολεμική «κρύπτη» τους, σε ατέρμονη διαπραγμάτευση με τη Μόσχα, η οποία ελπίζεται ότι θα ευοδωθεί μετά και την επίσημη διαβεβαίωση του Βλαντιμίρ Πούτιν προς τον Κυριάκο Μητσοτάκη, στην πρόσφατη συνάντησή τους στο Σότσι;

Η ιστορία μας επιστρέφει σπίτι!

Με απέραντη συγκίνηση το Κεντρικό Ισραηλιτικό Συμβούλιο Ελλάδος και οι Έλληνες Εβραίοι καλωσορίζουμε την απόφαση του Ρώσου Προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν να επιστρέψει η Ρωσία τα αρχεία των Ελληνικών Ισραηλιτικών Κοινοτήτων  -και κυρίως της Ισραηλιτικής Κοινότητας Θεσσαλονίκης, από όπου οι Ναζί, στις 11.7.1942, υφάρπαξαν αρχεία, βιβλία και λατρευτικά αντικείμενα από 30 Συναγωγές της Θεσσαλονίκης, από βιβλιοθήκες και από τα Κοινοτικά ιδρύματα. Τα αρχεία αυτά μετά την κατάληψη του Βερολίνου από τον σοβιετικό στρατό, τον Μάιο του 1945, μεταφέρθηκαν στη Μόσχα.   

Ένας μακροχρόνιος και δύσκολος αγώνας της Ελληνικής Διπλωματίας και του Ελληνικού Εβραϊσμού φαίνεται να ευοδώνεται χάρη στις καίριες ενέργειες του Πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη. Πρόκειται για ένα ιστορικής σημασίας επίτευγμα που αφορά στην ιστορία της χώρας μας. Εκφράζουμε τις ευχαριστίες μας προς τον Έλληνα Πρωθυπουργό και όλους όσους εργάσθηκαν και συνεχίζουν να εργάζονται για την ολοκλήρωση της επιστροφής των προπολεμικών εβραϊκών αρχείων στη χώρα μας.

Του Κώστα Βούλγαρη

Γεννημένος το 1938 στα Χανιά, ο Ιωσήφ Βεντούρα είναι ένας από τους ελάχιστους Εβραίους της Κρήτης που διέφυγε την “επιχείρηση σκούπα”, κατά την οποία οι σχεδόν 300 ομόθρησκοί του που κατοικούσαν στο νησί τον Ιούνιο του 1944 συνελήφθησαν και επιβιβάστηκαν στο ατμόπλοιο “Ταναΐς”, με προορισμό τον Πειραιά και τελική κατάληξη των “επιβατών” κάποιο από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, το οποίο όμως ατμόπλοιο βυθίστηκε αύτανδρο στα νερά του Αιγαίου, ανοιχτά της Σαντορίνης.

Ογδόντα οκτώ από τα θύματα είναι παιδιά, αρκετά από τα οποία συνομήλικοι και φίλοι του Βεντούρα.

Με την ποιητική ελεγειακή σύνθεση Ταναΐς εμφανίζεται ο Βεντούρα στην ποίηση, όμως όχι στα χρόνια της δεκαετίας του 1960, όπως θα ανέμενε η βιολογική γραμματολογική γενεαλόγηση, αλλά στην αρχή του επόμενου αιώνα, το 2001: Μα πού λοιπόν οδηγεί η σύσπαση της μνήμης; Το πρόβλημα βεβαίως δεν είναι γραμματολογικό, μα άλλης τάξης, βαθύτατα οντολογικό: Ήταν πρόβλημα γενεών. Ακριβώς αυτή τη διαστολή του χρόνου εκφράζει η ποιητική εμφάνιση του Βεντούρα στα εξήντα τρία του χρόνια, μια εμφάνιση όχι άπαξ αλλά με συνέχεια αρκετές ποιητικές συλλογές, καθώς και μεταφράσεις.

Η εξόντωση του συνόλου σχεδόν της εύρωστης, πολυπληθούς εβραϊκής κοινότητας της Θεσσαλονίκης, η οποία έφτασε στο 96% του συνόλου της (πάνω από 45.000 ψυχές), υπήρξε μια από τις μελανότερες σελίδες της ναζιστικής κατοχής όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά πανευρωπαϊκά. Υπήρξε, επιπλέον, μια γενοκτονία που επί δεκαετίες βρισκόταν στο περιθώριο του επίσημου αφηγήματος, όπως γενικότερα η μοίρα των Ελλήνων Εβραίων στον Β’ Παγκόσμιο.

Η περίπτωση της Θεσσαλονίκης ξεχωρίζει, εντούτοις: ήταν η μόνη μεγάλη πόλη στη Γηραιά Ήπειρο όπου οι Εβραίοι, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν μαζικά εκεί από τον 14ο αιώνα και μετά, αποτελούσαν προπολεμικά την πλειοψηφία των κατοίκων, ήταν δηλαδή μια πόλη κατά βάση εβραϊκή, γι’ αυτό και ήταν επίσης γνωστή ως «Madred’ Israel», «Μάνα του Ισραήλ». Ήταν, επιπλέον, μια από εκείνες τις πόλεις, οι προύχοντες της οποίας, ανάμεσά τους οι δύο κατοχικοί δήμαρχοι, δεν έκαναν σχεδόν τίποτε για να αποσοβήσουν ή έστω να περιορίσουν το κακό.