του ΛΕΟΝ ΣΑΛΤΙΕΛ*
Πριν από εβδομήντα πέντε χρόνια σαν σήμερα, κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής της χώρας, ξεκίνησε η καταστροφή του ιστορικού εβραϊκού νεκροταφείου της Θεσσαλονίκης. Το νεκροταφείο είχε ιδρυθεί στην αρχαιότητα, και παραμονές του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου περιλάμβανε περί τους 500.000 τάφους σε μια έκταση 350 στρεμμάτων κοντά στο κέντρο της πόλης. Μέσα σε μερικές εβδομάδες, «η τεράστια νεκρόπολις … εμφανίζει τότε το θέαμα μιας πόλεως που βομβαρδίσθηκε σφοδρά ή που καταστράφηκε από έκρηξιν ηφαιστείου». Σύμφωνα με μια έκθεση του Αμερικανού προξένου στην Κωνσταντινούπολη, «πρόσφατα θαμμένοι νεκροί ρίχθηκαν στα σκυλιά».
Η πράξη αυτή δεν ήταν μια καθαρά γερμανική πρωτοβουλία. Αλλωστε, μπορεί κανείς να δει μέχρι και σήμερα εβραϊκά νεκροταφεία στο κέντρο του Βερολίνου. Η πρωτοβουλία ήρθε από τις τοπικές αρχές, οι οποίες από καιρό είχαν προσπαθήσει να απομακρύνουν το νεκροταφείο από τη θέση του. «Κι έπρεπε να έρθει η καταραμένη τούτη γερμανική κατοχή, όπου, με τη συνέργεια μιας ειρωνικής μοίρας, βρήκε τη δραματική του λύση τούτο το παλιό άλυτο πρόβλημα της Θεσσαλονίκης», σύμφωνα με τα λόγια του Θεσσαλονικιού διανοουμένου Γεώργιου Βαφόπουλου. Στη θέση του σήμερα είναι χτισμένο το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο. Η καταστροφή ήταν μεγάλο τραύμα για την εβραϊκή κοινότητα. Αφαίρεσε τις συμβολικές ρίζες των Εβραίων κατοίκων από τη γενέτειρά τους. Οι ίδιοι υπήρξαν αυτόπτες μάρτυρες του ιερόσυλου γεγονότος της καταστροφής των τάφων των προγόνων τους. Τέλος, αυτή η καταστροφή θεμελίωσε τη σύμπτωση των συμφερόντων μεταξύ των γερμανικών και των τοπικών αρχών, στον βαθμό που χαρακτηρίστηκε ως «προάγγελος της γενικής μετ’ ολίγον καταστροφής ολοκλήρου της Ισραηλιτικής Κοινότητος Θεσσαλονίκης, του πολυπληθεστέρου κέντρου του Εβραϊσμού της Ανατολής». Πράγματι, μετά από λίγους μήνες ξεκίνησε η μεταφορά της συντριπτικής πλειοψηφίας του εβραϊκού πληθυσμού της πόλης, περί των 46.000 ψυχών, στο στρατόπεδο εξόντωσης του Αουσβιτς-Μπιρκενάου.
Του Βίκτωρα Ισαάκ Ελιέζερ
«Ο Μεναχέμ Σιμαντώβ, ως πρόξενος του Ιταλικού κράτους στις Σέρρες, ανεβασμένος σε ένα παράθυρο του Προξενείου, παρακαλούσε τους στρατιώτες να χαρίσουν τη ζωή στους συμπολίτες του και όταν οι παρακλήσεις του έπεσαν στο κενό, χρησιμοποίησε την ατομική του περιουσία προκειμένου να σώσει τη ζωή των συμπατριωτών του…».
Ήταν ένα πρωινό του Ιουνίου όταν κτύπησε το τηλέφωνο μου και στην άλλη γραμμή άκουσα μια ευγενική φωνή μιας κυρίας:
-«Θέλω να σου μιλήσω για τους Εβραίους των Σερρών και την ιστορία της οικογένειας μου», μου λέει και κατά κάποιο τρόπο με αιφνιδιάζει γιατί η αλήθεια είναι ότι δεν πίστευα ότι υπάρχει εν ζωή Εβραίος από τις Σέρρες.
-«Δεν ήξερα», της απαντώ, «ότι είστε από τις Σέρρες, βεβαίως και με ενδιαφέρει η ιστορία σας».
Περισσότερα: ΜΕΝΑΧΕΜ ΣΙΜΑΝΤΩΒ: ΜΙΑ ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΔΙΑΣΩΣΗΣ 600 ΣΕΡΡΑΙΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ
Το νέο έργο του σοφολογιώτατου ραββίνου Ισαάκ Μιζάν «Σσουλχάν Αρούχ», δηλαδή «Στρωμένο τραπέζι», αποτελεί καθοριστική συμβολή στην ελληνοεβραϊκή θρησκειολογική γραμματεία. Πρόκειται για οδηγίες εφαρμογής του νόμου σύμφωνα με τη σεφαραδίτικη παράδοση, προϊόν της σοφίας την οποία απέκτησε και καλλιέργησε κατά τη διακονία του ως ραββίνου Αθηνών για 44 χρόνια (από το 1971) και για έξι χρόνια στη γενέθλια Λάρισα.
Ο Ισαάκ Μιζάν, ένας καλός και συνετός άνθρωπος, Ελληνας Εβραίος σεφαραδίτης, με την οικογένειά του ριζωμένη στην Ελλάδα από την προ Χριστού εποχή, παρούσα σε αγώνες του έθνους, επιχειρεί με επιτυχία ένα τιτάνιο έργο. Εχοντας πίσω του λαμπρές σπουδές στη Γαλλία, στην Ελβετία και στο Ισραήλ, είχε μαζί με την πλούσια εμπειρία του όλες τις δυνατότητες για να δώσει στο ελληνόφωνο κοινό πρόσβαση σε ένα χρηστικό και λειτουργικό βιβλίο. Αλήθεια, πόσοι από μας χριστιανοί δεν αναρωτηθήκαμε τι πιστεύουν, πώς λατρεύουν τον Θεό οι Εβραίοι, ποια είναι τα έθιμά τους στην καθημερινή τους πρακτική ζωή;
Γοητευτικές απαντήσεις
Διαβάζοντας το εκ 550 σελίδων πόνημα του ραββίνου Μιζάν, ο Ελληνας αναγνώστης όχι μόνο παίρνει σαφείς, γοητευτικές και εν πολλοίς απολαυστικές απαντήσεις σε θρησκειολογικά θέματα –με έμφαση π.χ. στην αθανασία της ψυχής–, αλλά και σε θέματα σχετικά «πιο πεζά», που έχουν την ισχυρή συμβολική σημασία τους στον καθημερινό βίο των Εβραίων συμπολιτών μας. Ο ραββίνος Ισαάκ Μιζάν επέλεξε ως έγκυρο «όχημα» επαφής των αναγνωστών του με το αντικείμενό του, το Σσουλχάν Αρούχ, τον κώδικα του εβραϊκού νόμου (Αλαχά), τον πλέον διαδεδομένο παγκοσμίως ερμηνευτικό οδηγό των νόμων της εβραϊκής θρησκείας. Ο κώδικας αυτός, μαζί με τα επεξηγηματικά σχόλια που περιλαμβάνει, αποτελεί την πληρέστερη συλλογή εβραϊκών κανόνων που γράφτηκε ποτέ.
Περισσότερα: ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ ΤΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ "ΣΣΟΥΛΧΑΝ ΑΡΟΥΧ" του ραββίνου Ισαάκ Μιζάν
Το μνημόσυνο των σλοσίμ για τον αείμνηστο Νίκο Σταυρουλάκη τελείται σήμερα 20.6.2017, στις 7 μ.μ., στη Συναγωγή Ετζ Χαγίμ των Χανίων.
Το μνημόσυνο θα μεταδοθεί σε live streaming. Μπορείτε να το παρακολουθήσετε εδώ ή μέσω του ιστότοπου της Συναγωγής σε αυτόν τον σύνδεσμο.
Το περιοδικό του ΚΙΣΕ «ΧΡΟΝΙΚΑ» αποχαιρετά τον Νίκο Σταυρουλάκη με το ΑΦΙΕΡΩΜΑ του τεύχους 247 (Ιαν.-Ιουν. 2017) στο έργο του για την Αναστήλωση της Συναγωγής Χανίων. Διαβάστε το ΕΔΩ.
Από το εισαγωγικό κείμενο του Αφιερώματος:
Με αφορμή τα 20 χρόνια από την έναρξη των εργασιών αναστήλωσης της Συναγωγής Χανίων και την επιτυχημένη πορεία της μέχρι σήμερα ως πυρήνα πολιτισμού, το προσωπικό της Συναγωγής δημιούργησε μια ενδιαφέρουσα έκθεση αφιερωμένη στην ιστορία της Συναγωγής, την ανακαίνισή της και στον διευθυντή της Νίκο Σταυρουλάκη, εμπνευστή, υποκινητή, πρωτεργάτη και ακούραστο εργάτη της Ετζ Χαγίμ.
Ο Νίκος Σταυρουλάκης απεβίωσε όταν το τεύχος αυτό ήταν υπό έκδοση. Έφυγε από τη ζωή στα αγαπημένα του Χανιά, στις 19.5.2017, σε ηλικία 88 ετών.
Το παρακάτω αφιέρωμα, βασισμένο στο υλικό της έκθεσης της Ετζ Χαγίμ και σε κείμενα του ίδιου του Νίκου Σταυρουλάκη, παρουσιάζει το χρονικό αναστήλωσης της Συναγωγής και τη σημερινή της οντότητα. Παράλληλα αποτελεί φόρο τιμής στον αείμνηστο Νίκο Σταυρουλάκη και στο πολύτιμο έργο του.
Το έργο της αναστήλωσης της Συναγωγής Ετζ Χαγίμ -που ξεκίνησε το 1996 και ολοκληρώθηκε το 1999- υποστηρίχθηκε από το ΚΙΣΕ, ωστόσο, ήταν η δέσμευση και η αφοσίωση του Νίκου Σταυρουλάκη που της έδωσαν ζωή αλλά και τον ιδιαίτερο χαρακτήρα που την καθιστά μοναδικό παγκόσμιο παράδειγμα εβραϊκού μνημείου και τόπου προσευχής με τόσο έντονη δραστηριότητα λειτουργώντας σε μια πόλη χωρίς εβραϊκή κοινότητα. Σήμερα, μετά από μια εικοσαετία, η Συναγωγή έχει ενσαρκώσει το όραμα του εμπνευστή της: Η Ετζ Χαγίμ να μην είναι μόνον ένα απορφανισμένο μνημείο, να μην θρηνεί τα χαμένα μέλη της μόνο μέσα από μνημόσυνα, αλλά να δημιουργήσει μια νέα, δική της κοινότητα, έναν κύκλο δυναμικών φίλων που να μοιράζονται τις κοινές αξίες του αλληλοσεβασμού και της συμφιλίωσης μέσω της προαγωγής του πολιτισμού.
Περισσότερα: ΜΝΗΜΟΣΥΝΟ ΤΟΥ ΝΙΚΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥΛΑΚΗ – ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΤΩΝ «ΧΡΟΝΙΚΩΝ»
Στη σύγχρονη ιστοριογραφική παραγωγή οι μικρές εβραϊκές κοινότητες της Ελλάδας εν πολλοίς απουσιάζουν. Με εξαίρεση τη Θεσσαλονίκη, η οποία ερευνάται ενδελεχώς λόγω του μεγέθους της κοινότητάς της, οι υπόλοιπες εβραϊκές κοινότητες του ελληνικού κράτους δεν είχαν, μέχρι στιγμής, την τύχη να ερευνηθούν συστηματικά. Ανάμεσα σε αυτές συγκαταλέγεται και η εβραϊκή κοινότητα της Κρήτης. Αν και γνωρίζουμε, ως έναν βαθμό, τα γεγονότα του ναυαγίου του Τάναϊς, που οδήγησε στην εξόντωση των Εβραίων της Κρήτης τον Ιούνιο του 1944, οι γνώσεις μας και η κατανόησή μας για την κοινότητα αυτή είναι αποσπασματικές για τα προπολεμικά χρόνια.
Η τρέχουσα έρευνα, «Ανασυγκρότηση μιας απουσίας, Αφήγηση μιας παρουσίας: οι Εβραίοι των Χανίων», επιδιώκει να καλύψει το παραπάνω κενό. Επικεντρώνεται στους Εβραίους των Χανίων, τη μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα του νησιού στον 20ο αιώνα, και μελετά την ταυτότητα και τη ζωή της κοινότητας κατά τις ταραγμένες δεκαετίες πριν τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Επιστημονική Υπεύθυνη του έργου είναι η Βασιλική Γιακουμάκη, Επίκουρη Καθηγήτρια Κοινωνικής Ανθρωπολογίας στο Πανεπιστήμιο Βόλου. Ερευνήτριες είναι η Δάφνη Λάππα, Μεταδιδάκτορας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης και η Κατερίνα Αναγνωστάκη, Υποψήφια Διδάκτορας Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Η έρευνα εκπονείται υπό τη χρηματοδότηση του GermanacosFoundationInstituteκαι την αιγίδα της Συναγωγής Ετζ Χαγίμ Χανίων.